yo hi nAm naivan pratiniyatachetanAchetanatvasvabhAven jIvapudgalayo svaparavibhAgan pashyati sa evAhamidan mamedamityAtmAtmIyatven paradravyamadhyavasyati mohAnnAnya . ato jIvasya paradravya- pravRuttinimittan svaparaparichchhedAbhAvamAtramev, sAmarthyAtsvadravyapravRuttinimittan tadabhAva ..183..
athAtmana kin karmeti nirUpayati —
athaitadev bhedavignAnan prakArAntareN draDhayati – jo Navi jANadi evan ya kartA naiv jAnAtyevan pUrvoktaprakAreN . kam . paran ShaDjIvanikAyAdiparadravyan, appANan nirdoShiparamAtmadravyarUpan nijAtmAnam . kin kRutvA . sahAvamAsejja shuddhopayogalakShaNanijashuddhasvabhAvamAshritya . kIradi ajjhavasANan sa puruSha karotyadhyavasAnan pariNAmam . ken rUpeN . ahan mamedan ti ahan mamedamiti . mamakArAhankArAdirahit- paramAtmabhAvanAchyuto bhUtvA paradravyan rAgAdikamahamiti dehAdikan mametirUpeN . kasmAt . mohAdo mohAdhInatvAditi . tata sthitametatsvaparabhedavignAnabalen svasamvedanagnAnI jIva svadravye ratin paradravye hai’ [iti ] isaprakAr [adhyavasAnan ] adhyavasAn [kurute ] karatA hai ..183..
TIkA : — jo AtmA isaprakAr jIv aur pudgalake (apane – apane) nishchit chetanatva aur achetanatvarUp svabhAvake dvArA sva – parake vibhAgako nahIn dekhatA, vahI AtmA ‘yah main hUn, yah merA hai’ isaprakAr mohase paradravyamen apanepanakA adhyavasAn karatA hai, dUsarA nahIn . isase (yah nishchit huA ki) jIvako paradravyamen pravRuttikA nimitta svaparake gnAnakA abhAvamAtra hI hai aur (kahe vinA bhI) sAmarthyase (yah nishchit huA ki) svadravyamen pravRuttikA nimitta 1usakA abhAv hai .
bhAvArtha : — jise sva – parakA bhedavignAn nahIn hai vahI paradravyamen ahankAr – mamakAr karatA hai, bhedavignAnI nahIn . isaliye paradravyamen pravRuttikA kAraN bhedavignAnakA abhAv hI hai, aur svadravyamen pravRuttikA kAraN bhedavignAn hI hai ..183..
ab yah nirUpaN karate hain ki AtmAkA karma kyA hai : —
paN te nathI kartA sakal pudgaladaravamay bhAvano. 184.
1. usakA abhAv = sva -parake gnAnake abhAvakA abhAv; sva – parake gnAnakA sadbhAv .