AtmA hi tAvatsvan bhAvan karoti, tasya svadharmatvAdAtmanastathAbhavanashakti- sambhavenAvashyamev kAryatvAt . sa tan cha svatantra kurvANastasya kartAvashyan syAt, kriyamAN- shchAtmanA svo bhAvastenApyatvAttasya karmAvashyan syAt . evamAtmana svapariNAma karma . na tvAtmA pudgalasya bhAvAn karoti, teShAn paradharmatvAdAtmanastathAbhavanashaktyasambhavenA- kAryatvAt . sa tAnakurvANo na teShAn kartA syAt, akriyamANAshchAtmanA te na tasya karma syu . evamAtmana pudgalapariNAmo na karma ..184..
ath kathamAtmana pudgalapariNAmo na karma syAditi sandehamapanudati —
nivRuttin karotIti ..183.. evan bhedabhAvanAkathanamukhyatayA sUtradvayen panychamasthalan gatam . athAtmano nishchayen rAgAdisvapariNAm ev karma, na cha dravyakarmeti prarUpayati — kuvvan sabhAvan kurvansvabhAvam . atra svabhAvashabden yadyapi shuddhanishchayen shuddhabuddhaikasvabhAvo bhaNyate, tathApi karmabandhaprastAve rAgAdi- pariNAmopyashuddhanishchayen svabhAvo bhaNyate . tan svabhAvan kurvan . sa ka . AdA AtmA . havadi hi kattA kartA bhavati hi sphu Tam . kasya . sagassa bhAvassa svakIyachidrUpasvabhAvasya rAgAdipariNAmasya . tadev tasya
anvayArtha : — [svabhAvan kurvan ] apane bhAvako karatA huA [AtmA ] AtmA [hi ] vAstavamen [svakasya bhAvasya ] apane bhAvakA [kartA bhavati ] kartA hai; [tu ] parantu [pudgaladravyamayAnAn sarvabhAvAnAn ] pudgaladravyamay sarva bhAvonkA [kartA na ] kartA nahIn hai ..184..
TIkA : — pratham to AtmA vAstavamen sva bhAvako karatA hai, kyonki vah (bhAv) usakA sva dharma hai, isaliye AtmAko usarUp honekI (pariNamit honekI) shaktikA sambhav hai, ata vah (bhAv) avashyamev AtmAkA kArya hai . (isaprakAr) vah (AtmA) use (-sva bhAvako) svatantra- tayA karatA huA usakA kartA avashya hai aur sva bhAv AtmAke dvArA kiyA jAtA huA AtmAke dvArA prApya honese avashya hI AtmAkA karma hai . isaprakAr sva pariNAm AtmAkA karma hai .
parantu, AtmA pudgalake bhAvonko nahIn karatA, kyonki ve parake dharma hain, isaliye AtmAke us – rUp honekI shaktikA asambhav honese ve AtmAkA kArya nahIn hain . (isaprakAr) vah (AtmA) unhen na karatA huA unakA kartA nahIn hotA aur ve AtmAke dvArA na kiye jAte hue usakA karma nahIn hain . isaprakAr pudgalapariNAm AtmAkA karma nahIn hai ..184..
ab, ‘pudgalapariNAm AtmAkA karma kyon nahIn hai’ – aise sandeh ko dUr karate hain : —
paN nav grahe, na taje, kare nahi jIv pudgalakarmane. 185.
344pravachanasAr[ bhagavAnashrIkundakund-