અત્થં અક્ખણિવદિદં ઈહાપુવ્વેહિં જે વિજાણંતિ .
યે ખલુ વિષયવિષયિસન્નિપાતલક્ષણમિન્દ્રિયાર્થસન્નિકર્ષમધિગમ્ય ક્રમોપજાયમાને- નેહાદિકપ્રક્રમેણ પરિચ્છિન્દન્તિ, તે કિલાતિવાહિતસ્વાસ્તિત્વકાલમનુપસ્થિતસ્વાસ્તિત્વકાલં વા ન જાનાતીતિ વિચારયતિ ---અત્થં ઘટપટાદિજ્ઞેયપદાર્થં . કથંભૂતં . અક્ખણિવદિદં અક્ષનિપતિતં ઇન્દ્રિયપ્રાપ્તં ઇન્દ્રિયસંબદ્ધં . ઇત્થંભૂતમર્થં ઈહાપુવ્વેહિં જે વિજાણંતિ અવગ્રહેહાવાયાદિક્રમેણ યે પુરુષા વિજાનન્તિ હિ સ્ફુ ટં . તેસિં પરોક્ખભૂદં તેષાં સમ્બન્ધિ જ્ઞાનં પરોક્ષભૂતં સત્ ણાદુમસક્કં તિ પણ્ણત્તં સૂક્ષ્માદિપદાર્થાન્ જ્ઞાતુમશક્યમિતિ પ્રજ્ઞપ્તં કથિતમ્ . કૈઃ . જ્ઞાનિભિરિતિ . તદ્યથા --ચક્ષુરાદીન્દ્રિયં ઘટપટાદિપદાર્થપાર્શ્વે ગત્વા પશ્ચાદર્થં જાનાતીતિ સન્નિકર્ષલક્ષણં નૈયાયિકમતે . અથવા સંક્ષેપેણેન્દ્રિયાર્થયોઃ સંબન્ધઃ સન્નિકર્ષઃ સ એવ પ્રમાણમ્ . સ ચ સન્નિકર્ષ આકાશાદ્યમૂર્તપદાર્થેષુ દેશાન્તરિતમેર્વાદિ-
અબ, ઇન્દ્રિયજ્ઞાનકે લિયે નષ્ટ ઔર અનુત્પન્નકા જાનના અશક્ય હૈ (અર્થાત્ ઇન્દ્રિયજ્ઞાન હી નષ્ટ ઔર અનુત્પન્ન પદાર્થોંકો -પર્યાયોંકો નહીં જાન સકતા) ઐસા ન્યાયસે નિશ્ચિત કરતે હૈં .
અન્વયાર્થ : — [યે ] જો [અક્ષનિપતિતં ] અક્ષપતિત અર્થાત્ ઇન્દ્રિયગોચર [અર્થં ] પદાર્થકો [ઈહાપૂર્વૈઃ ] ઈહાદિક દ્વારા [વિજાનન્તિ ] જાનતે હૈં, [તેષાં ] ઉનકે લિયે [પરોક્ષભૂતં ] કહા હૈ ..૪૦..
ટીકા : — વિષય ઔર વિષયીકા ૨સન્નિપાત જિસકા લક્ષણ (-સ્વરૂપ) હૈ, ઐસે ઇન્દ્રિય ઔર પદાર્થકે ૩સન્નિકર્ષકો પ્રાપ્ત કરકે, જો અનુક્રમસે ઉત્પન્ન ઈહાદિકકે ક્રમસે જાનતે હૈં વે ઉસે નહીં જાન સકતે જિસકા સ્વ -અસ્તિત્વકાલ બીત ગયા હૈ તથા જિસકા સ્વ- અસ્તિત્વકાલ ઉપસ્થિત નહીં હુઆ હૈ ક્યોંકિ (-અતીત -અનાગત પદાર્થ ઔર ઇન્દ્રિયકે) યથોક્ત
ઈહાદિપૂર્વક જાણતા જે અક્ષપતિત પદાર્થને, તેને પરોક્ષ પદાર્થ જાણવું શક્ય ના — જિનજી કહે .૪૦.
૬૮પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-
૧પરોક્ષભૂત પદાર્થકો [જ્ઞાતું ] જાનના [અશક્યં ] અશક્ય હૈ [ઇતિ પ્રજ્ઞપ્તં ] ઐસા સર્વજ્ઞદેવને
૧. પરોક્ષ = અક્ષસે પર અર્થાત્ અક્ષસે દૂર હોવે ઐસા; ઇન્દ્રિય અગોચર .
૨. સન્નિપાત = મિલાપ; સંબંધ હોના વહ .૩. સન્નિકર્ષ = સંબંધ, સમીપતા .