ઇન્દ્રિયજ્ઞાનં નામ ઉપદેશાન્તઃકરણેન્દ્રિયાદીનિ વિરૂપકારણત્વેનોપલબ્ધિસંસ્કારાદીન્ પદાર્થેષુ કાલાન્તરિતરામરાવણાદિષુ સ્વભાવાન્તરિતભૂતાદિષુ તથૈવાતિસૂક્ષ્મેષુ પરચેતોવૃત્તિ- પુદ્ગલપરમાણ્વાદિષુ ચ ન પ્રવર્તતે . કસ્માદિતિ ચેત્ . ઇન્દ્રિયાણાં સ્થૂલવિષયત્વાત્, તથૈવ મૂર્તવિષયત્વાચ્ચ . તતઃ કારણાદિન્દ્રિયજ્ઞાનેન સર્વજ્ઞો ન ભવતિ . તત એવ ચાતીન્દ્રિયજ્ઞાનોત્પત્તિકારણં રાગાદિવિકલ્પરહિતં સ્વસંવેદનજ્ઞાનં વિહાય પઞ્ચેન્દ્રિયસુખસાધનભૂતેન્દ્રિયજ્ઞાને નાનામનોરથવિકલ્પ- જાલરૂપે માનસજ્ઞાને ચ યે રતિં કુર્વન્તિ તે સર્વજ્ઞપદં ન લભન્તે ઇતિ સૂત્રાભિપ્રાયઃ ..૪૦.. લક્ષણ (-યથોક્તસ્વરૂપ, ઊ પર કહા ગયા જૈસા) ૧ગ્રાહ્યગ્રાહકસમ્બન્ધકા અસંભવ હૈ .
ભાવાર્થ : — ઇન્દ્રિયોંકે સાથ પદાર્થકા (અર્થાત્ વિષયીકે સાથ વિષયકા) સન્નિકર્ષ સમ્બન્ધ હો તભી (અવગ્રહ -ઈહા -અવાય -ધારણારૂપ ક્રમસે) ઇન્દ્રિય જ્ઞાન પદાર્થકો જાન સકતા હૈ . નષ્ટ ઔર અનુત્પન્ન પદાર્થોંકે સાથ ઇન્દ્રિયોંકા સન્નિકર્ષ -સમ્બન્ધ ન હોનેસે ઇન્દ્રિય જ્ઞાન ઉન્હેં નહીં જાન સકતા . ઇસલિયે ઇન્દ્રિયજ્ઞાન હીન હૈ, હેય હૈ ..૪૦..
અબ, ઐસા સ્પષ્ટ કરતે હૈં કિ અતીન્દ્રિય જ્ઞાનકે લિયે જો જો કહા જાતા હૈ વહ (સબ) સંભવ હૈ : —
અન્વયાર્થ : — [અપ્રદેશં ] જો જ્ઞાન અપ્રદેશકો, [સપ્રદેશં ] સપ્રદેશકો, [મૂર્તં ] મૂર્તકો, [અમૂર્તઃ ચ ] ઔર અમૂર્તકો તથા [અજાતં ] અનુત્પન્ન [ચ ] ઔર [પ્રલયંગતં ] નષ્ટ [પર્યાયં ] પર્યાયકો [જાનાતિ ] જાનતા હૈ, [તત્ જ્ઞાનં ] વહ જ્ઞાન [અતીન્દ્રિયં ] અતીન્દ્રિય [ભણિતમ્ ] કહા ગયા હૈ ..૪૧..
ટીકા : — ઇન્દ્રિયજ્ઞાન ઉપદેશ, અન્તઃકરણ ઔર ઇન્દ્રિય ઇત્યાદિકો
જે જાણતું અપ્રદેશને, સપ્રદેશ, મૂર્ત, અમૂર્તને, પર્યાય નષ્ટ -અજાતને, ભાખ્યું અતીંદ્રિય જ્ઞાન તે . ૪૧.
૧. ઇન્દ્રિયગોચર પદાર્થ ગ્રાહ્ય હૈ ઔર ઇન્દ્રિયાઁ ગ્રાહક હૈં .