અન્તરંગસ્વરૂપકારણત્વેનોપાદાય પ્રવર્તતે; પ્રવર્તમાનં ચ સપ્રદેશમેવાધ્યવસ્યતિ સ્થૂલોપલમ્ભક- ત્વાન્નાપ્રદેશમ્; મૂર્તમેવાવગચ્છતિ તથાવિધવિષયનિબન્ધનસદ્ભાવાન્નામૂર્તમ્; વર્તમાનમેવ પરિચ્છિ- નત્તિ વિષયવિષયિસન્નિપાતસદ્ભાવાન્ન તુ વૃત્તં વર્ત્સ્યચ્ચ . યત્તુ પુનરનાવરણમતીન્દ્રિયં જ્ઞાનં તસ્ય સમિદ્ધધૂમધ્વજસ્યેવાનેકપ્રકારતાલિંગિતં દાહ્યં દાહ્યતાનતિક્રમાદ્દાહ્યમેવ યથા તથાત્મનઃ અપ્રદેશં સપ્રદેશં મૂર્તમમૂર્તમજાતમતિવાહિતં ચ પર્યાયજાતં જ્ઞેયતાનતિક્રમાત્પરિચ્છેદ્યમેવ ભવતીતિ ..૪૧.. અથાતીન્દ્રિયજ્ઞાનમતીતાનાગતસૂક્ષ્માદિપદાર્થાન્ જાનાતીત્યુપદિશતિ ---અપદેસં અપ્રદેશં કાલાણુપરમાણ્વાદિ સપદેસં શુદ્ધજીવાસ્તિકાયાદિપઞ્ચાસ્તિકાયસ્વરૂપં મુત્તં મૂર્તં પુદ્ગલદ્રવ્યં અમુત્તં ચ અમૂર્તં ચ શુદ્ધજીવદ્રવ્યાદિ પજ્જયમજાદં પલયં ગદં ચ પર્યાયમજાતં ભાવિનં પ્રલયં ગતં ચાતીતમેતત્સર્વં પૂર્વોક્તં જ્ઞેયં વસ્તુ જાણદિ જાનાતિ યદ્જ્ઞાનં કર્તૃ તં ણાણમદિંદિયં ભણિયં તદ્જ્ઞાનમતીન્દ્રિયં ભણિતં, તેનૈવ સર્વજ્ઞો ભવતિ . તત એવ ચ પૂર્વગાથોદિતમિન્દ્રિયજ્ઞાનં માનસજ્ઞાનં ચ ત્યક્ત્વા યે નિર્વિકલ્પસમાધિ- રૂપસ્વસંવેદનજ્ઞાને સમસ્તવિભાવપરિણામત્યાગેન રતિં કુર્વન્તિ ત એવ પરમાહ્લાદૈકલક્ષણસુખસ્વભાવં સર્વજ્ઞપદં લભન્તે ઇત્યભિપ્રાયઃ ..૪૧.. એવમતીતાનાગતપર્યાયા વર્તમાનજ્ઞાને પ્રત્યક્ષા ન ભવન્તીતિ અંતરઙ્ગ સ્વરૂપ -કારણતાસે ગ્રહણ કરકે પ્રવૃત્ત હોતા હૈ; ઔર વહ પ્રવૃત્ત હોતા હુઆ સપ્રદેશકો હી જાનતા હૈ ક્યોંકિ વહ સ્થૂલકો જાનનેવાલા હૈ, અપ્રદેશકો નહીં જાનતા, (ક્યોંકિ વહ સૂક્ષ્મકો જાનનેવાલા નહીં હૈ ); વહ મૂર્તકો હી જાનતા હૈ ક્યોંકિ વૈસે (મૂર્તિક) વિષયકે સાથ ઉસકા સમ્બન્ધ હૈ, વહ અમૂર્તકો નહીં જાનતા (ક્યોંકિ અમૂર્તિક વિષયકે સાથ ઇન્દ્રિયજ્ઞાનકા સમ્બન્ધ નહીં હૈ ); વહ વર્તમાનકો હી જાનતા હૈ, ક્યોંકિ વિષય -વિષયીકે સન્નિપાત સદ્ભાવ હૈ, વહ પ્રવર્તિત હો ચુકનેવાલેકો ઔર ભવિષ્યમેં પ્રવૃત્ત હોનેવાલેકો નહીં જાનતા (ક્યોંકિ ઇન્દ્રિય ઔર પદાર્થકે સન્નિકર્ષકા અભાવ હૈ )
પરન્તુ જો અનાવરણ અતીન્દ્રિય જ્ઞાન હૈ ઉસે અપને અપ્રદેશ, સપ્રદેશ, મૂર્ત ઔર અમૂર્ત (પદાર્થ માત્ર) તથા અનુત્પન્ન એવં વ્યતીત પર્યાયમાત્ર, જ્ઞેયતાકા અતિક્રમણ ન કરનેસે જ્ઞેય હી હૈ — જૈસે પ્રજ્વલિત અગ્નિકો અનેક પ્રકારકા ઈંધન, દાહ્યતાકા અતિક્રમણ ન કરનેસે દાહ્ય હી હૈ . (જૈસે પ્રદીપ્ત અગ્નિ દાહ્યમાત્રકો — ઈંધનમાત્રકો — જલા દેતી હૈ, ઉસીપ્રકાર નિરાવરણ જ્ઞાન જ્ઞેયમાત્રકો — દ્રવ્યપર્યાયમાત્રકો — જાનતા હૈ ) ..૪૧..
૭૦પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-
૧વિરૂપ - કારણતાસે (ગ્રહણ કરકે) ઔર ૨ઉપલબ્ધિ (-ક્ષયોપશમ), ૩સંસ્કાર ઇત્યાદિકો
૧. વિરૂપ = જ્ઞાનકે સ્વરૂપસે ભિન્ન સ્વરૂપવાલે . (ઉપદેશ, મન ઔર ઇન્દ્રિયાઁ પૌદ્ગલિક હોનેસે ઉનકા રૂપ જ્ઞાનકે સ્વરૂપસે ભિન્ન હૈ . વે ઇન્દ્રિયજ્ઞાનમેં બહિરંગ કારણ હૈં .)
૨. ઉપલબ્ધિ = જ્ઞાનાવરણીય કર્મકે ક્ષયોપશમકે નિમિત્તસે પદાર્થોંકો જાનનેકી શક્તિ. (યહ ‘લબ્ધ’ શક્તિ જબ ‘ઉપયુક્ત’ હોતી હૈં તભી પદાર્થ જાનનેમેં આતે હૈ .)
૩. સંસ્કાર = ભૂતકાલમેં જાને હુયે પદાર્થોંકી ધારણા .