પરિણમદિ ણેયમટ્ઠં ણાદા જદિ ણેવ ખાઇગં તસ્સ .
પરિચ્છેત્તા હિ યત્પરિચ્છેદ્યમર્થં પરિણમતિ તન્ન તસ્ય સકલકર્મકક્ષક્ષયપ્રવૃત્તસ્વાભાવિક- પરિચ્છેદનિદાનમથવા જ્ઞાનમેવ નાસ્તિ તસ્ય; યતઃ પ્રત્યર્થપરિણતિદ્વારેણ મૃગતૃષ્ણામ્ભોભાર- સંભાવનાકરણમાનસઃ સુદુઃસહં કર્મભારમેવોપભુંજાનઃ સ જિનેન્દ્રૈરુદ્ગીતઃ ..૪૨.. બૌદ્ધમતનિરાકરણમુખ્યત્વેન ગાથાત્રયં, તદનન્તરમિન્દ્રિયજ્ઞાનેન સર્વજ્ઞો ન ભવત્યતીન્દ્રિયજ્ઞાનેન ભવતીતિ નૈયાયિકમતાનુસારિશિષ્યસંબોધનાર્થં ચ ગાથાદ્વયમિતિ સમુદાયેન પઞ્ચમસ્થલે ગાથાપઞ્ચકં ગતમ્ .. અથ રાગદ્વેષમોહાઃ બન્ધકારણં, ન ચ જ્ઞાનમિત્યાદિકથનરૂપેણ ગાથાપઞ્ચકપર્યન્તં વ્યાખ્યાનં કરોતિ . તદ્યથા --યસ્યેષ્ટાનિષ્ટવિકલ્પરૂપેણ કર્મબન્ધકારણભૂતેન જ્ઞેયવિષયે પરિણમનમસ્તિ તસ્ય ક્ષાયિકજ્ઞાનં નાસ્તીત્યાવેદયતિ ---પરિણમદિ ણેયમટ્ઠં ણાદા જદિ નીલમિદં પીતમિદમિત્યાદિવિકલ્પરૂપેણ યદિ જ્ઞેયાર્થં પરિણમતિ જ્ઞાતાત્મા ણેવ ખાઇગં તસ્સ ણાણં તિ તસ્યાત્મનઃ ક્ષાયિકજ્ઞાનં નૈવાસ્તિ . અથવા જ્ઞાનમેવ નાસ્તિ . કસ્માન્નાસ્તિ . તં જિણિંદા ખવયંતં કમ્મમેવુત્તા તં પુરુષં કર્મતાપન્નં જિનેન્દ્રાઃ કર્તારઃ ઉક્તવંતઃ .
અબ, ઐસી શ્રદ્ધા વ્યક્ત કરતે હૈં કિ જ્ઞેય પદાર્થરૂપ પરિણમન જિસકા લક્ષણ હૈ ઐસી (જ્ઞેયાર્થપરિણમનસ્વરૂપ) ક્રિયા જ્ઞાનમેંસે ઉત્પન્ન નહીં હોતી : —
અન્વયાર્થ : — [જ્ઞાતા ] જ્ઞાતા [યદિ ] યદિ [જ્ઞેયં અર્થં ] જ્ઞેય પદાર્થરૂપ [પરિણમતિ ] પરિણમિત હોતા હો તો [તસ્ય ] ઉસકે [ક્ષાયિકં જ્ઞાનં ] ક્ષાયિક જ્ઞાન [ન એવ ઇતિ ] હોતા હી નહીં . [જિનેન્દ્રા:] જિનેન્દ્રદેવોંને [તં ] ઉસે [કર્મ એવ ] કર્મકો હી [ક્ષપયન્તં ] અનુભવ કરનેવાલા [ઉક્તવન્તઃ ] કહા હૈ ..૪૨..
ટીકા : – યદિ જ્ઞાતા જ્ઞેય પદાર્થરૂપ પરિણમિત હોતા હો , તો ઉસે સકલ કર્મવનકે ક્ષયસે પ્રવર્તમાન સ્વાભાવિક જાનપનેકા કારણ (ક્ષાયિક જ્ઞાન) નહીં હૈ; અથવા ઉસે જ્ઞાન હી નહીં હૈ; ક્યોંકિ પ્રત્યેક પદાર્થરૂપસે પરિણતિકે દ્વારા મૃગતૃષ્ણામેં જલસમૂહકી કલ્પના કરનેકી ભાવનાવાલા વહ (આત્મા) અત્યન્ત દુઃસહ કર્મભારકો હી ભોગતા હૈ ઐસા જિનેન્દ્રોંને કહા હૈ .
જો જ્ઞેય અર્થે પરિણમે જ્ઞાતા, ન ક્ષાયિક જ્ઞાન છે; તે કર્મને જ અનુભવે છે એમ જિનદેવો કહે .૪૨.