અથ ક્રમકૃતપ્રવૃત્ત્યા જ્ઞાનસ્ય સર્વગતત્વં ન સિદ્ધયતીતિ નિશ્ચિનોતિ — ઉપજ્જદિ જદિ ણાણં કમસો અટ્ઠે પડુચ્ચ ણાણિસ્સ .
જ્ઞેયભૂતાનાં પરિચ્છેદકા ગ્રાહકાઃ . અખણ્ડૈકપ્રતિભાસમયં યન્મહાસામાન્યં તત્સ્વભાવમાત્માનં યોઽસૌ પ્રત્યક્ષં ન જાનાતિ સ પુરુષઃ પ્રતિભાસમયેન મહાસામાન્યેન યે વ્યાપ્તા અનન્તજ્ઞાનવિશેષાસ્તેષાં વિષયભૂતાઃ યેઽનન્તદ્રવ્યપર્યાયાસ્તાન્ કથં જાનાતિ, ન કથમપિ . અથ એતદાયાતમ્ — યઃ આત્માનં ન જાનાતિ સ સર્વં ન જાનાતીતિ . તથા ચોક્તમ્ --‘‘એકો ભાવઃ સર્વભાવસ્વભાવઃ સર્વે ભાવા એકભાવસ્વભાવાઃ . એકો ભાવસ્તત્ત્વતો યેન બુદ્ધઃ સર્વે ભાવાસ્તત્ત્વતસ્તેન બુદ્ધાઃ ..’’ અત્રાહ શિષ્ય : – આત્મપરિજ્ઞાને સતિ સર્વપરિજ્ઞાનં ભવતીત્યત્ર વ્યાખ્યાતં, તત્ર તુ પૂર્વસૂત્રે ભણિતં સર્વપરિજ્ઞાને સત્યાત્મપરિજ્ઞાનં ભવતીતિ . યદ્યેવં તર્હિ છદ્મસ્થાનાં સર્વપરિજ્ઞાનં નાસ્ત્યાત્મપરિજ્ઞાનં કથં ભવિષ્યતિ, આત્મપરિજ્ઞાનાભાવે ચાત્મભાવના કથં, તદભાવે કેવલજ્ઞાનોત્પત્તિર્નાસ્તીતિ . પરિહારમાહ — પરોક્ષપ્રમાણભૂતશ્રુતજ્ઞાનેન સર્વપદાર્થા જ્ઞાયન્તે . કથમિતિ ચેત્ --લોકાલોકાદિપરિજ્ઞાનં વ્યાપ્તિજ્ઞાનરૂપેણ છદ્મસ્થાનામપિ વિદ્યતે, તચ્ચ વ્યાપ્તિજ્ઞાનં પરોક્ષાકારેણ કેવલજ્ઞાનવિષયગ્રાહકં કથંચિદાત્મૈવ ભણ્યતે .
ભાવાર્થ : — ૪૮ ઔર ૪૯વીં ગાથામેં ઐસા બતાયા ગયા હૈ કિ સબકો નહીં જાનતા વહ અપનેકો નહીં જાનતા, ઔર જો અપનેકો નહીં જાનતા વહ સબકો નહીં જાનતા . અપના જ્ઞાન ઔર સબકા જ્ઞાન એક સાથ હી હોતા હૈ . સ્વયં ઔર સર્વ — ઇન દોમેંસે એકકા જ્ઞાન હો ઔર દૂસરેકા ન હો યહ અસમ્ભવ હૈ .
યહ કથન એકદેશ જ્ઞાનકી અપેક્ષાસે નહીં કિન્તુ પૂર્ણજ્ઞાનકી (કેવલજ્ઞાનકી) અપેક્ષાસે હૈ ..૪૯..
અન્વયાર્થ : — [યદિ ] યદિ [જ્ઞાનિનઃ જ્ઞાનં ] આત્માકા જ્ઞાન [ક્રમશઃ ] ક્રમશઃ [અર્થાન્ પ્રતીત્ય ] પદાર્થોંકા અવલમ્બન લેકર [ઉત્પદ્યતે ] ઉત્પન્ન હોતા હો [તત્ ] તો વહ (જ્ઞાન) [ ન એવ નિત્યં ભવતિ ] નિત્ય નહીં હૈ, [ન ક્ષાયિકં ] ક્ષાયિક નહીં હૈ, [ન એવ સર્વગતમ્ ] ઔર સર્વગત નહીં હૈ ..૫૦..
જો જ્ઞાન ‘જ્ઞાની’નુ ઊપજે ક્રમશઃ અરથ અવલંબીને, તો નિત્ય નહિ, ક્ષાયિક નહિ ને સર્વગત નહિ જ્ઞાન એ .૫૦.