સ્વપરવિકલ્પાન્તઃપાતિ પ્રેક્ષત એવ . તસ્ય ખલ્વમૂર્તેષુ ધર્માધર્માદિષુ, મૂર્તેષ્વપ્યતીન્દ્રિયેષુ પરમાણ્વાદિષુ, દ્રવ્યપ્રચ્છન્નેષુ કાલાદિષુ, ક્ષેત્રપ્રચ્છન્નેષ્વલોકાકાશપ્રદેશાદિષુ, કાલપ્રચ્છન્નેષ્વ- સાંપ્રતિકપર્યાયેષુ, ભાવપ્રચ્છન્નેષુ સ્થૂલપર્યાયાન્તર્લીનસૂક્ષ્મપર્યાયેષુ સર્વેષ્વપિ સ્વપરવ્યવસ્થા- વ્યવસ્થિતેષ્વસ્તિ દ્રષ્ટૃત્વં, પ્રત્યક્ષત્વાત્ . પ્રત્યક્ષં હિ જ્ઞાનમુદ્ભિન્નાનન્તશુદ્ધિસન્નિધાનમનાદિ- સિદ્ધચૈતન્યસામાન્યસંબન્ધમેકમેવાક્ષનામાનમાત્માનં પ્રતિ નિયતમિતરાં સામગ્રીમમૃગયમાણ- મનન્તશક્તિસદ્ભાવતોઽનન્તતામુપગતં દહનસ્યેવ દાહ્યાકારાણાં જ્ઞાનસ્ય જ્ઞેયાકારાણામન- ર્ભૂતાઃ પ્રતિસમયપ્રવર્તમાનષટ્પ્રકારપ્રવૃદ્ધિહાનિરૂપા અર્થપર્યાયા ભાવપ્રચ્છન્ના ભણ્યન્તે . સયલં તત્પૂર્વોક્તં સમસ્તં જ્ઞેયં દ્વિધા ભવતિ . કથમિતિ ચેત્ . સગં ચ ઇદરં કિમપિ યથાસંભવં સ્વદ્રવ્યગતં ઇતરત્પરદ્રવ્યગતં ચ . તદુભયં યતઃ કારણાજ્જાનાતિ તેન કારણેન તં ણાણં તત્પૂર્વોક્તજ્ઞાનં હવદિ ભવતિ . કથંભૂતમ્ . પચ્ચક્ખં પ્રત્યક્ષમિતિ . અત્રાહં શિષ્યઃ — જ્ઞાનપ્રપઞ્ચાધિકારઃ પૂર્વમેવ ગતઃ, અસ્મિન્ સુખપ્રપઞ્ચાધિકારે સુખમેવ કથનીયમિતિ . પરિહારમાહ — યદતીન્દ્રિયં જ્ઞાનં પૂર્વં ભણિતં તદેવાભેદનયેન સુખં ભવતીતિ જ્ઞાપનાર્થં, અથવા જ્ઞાનસ્ય મુખ્યવૃત્ત્યા તત્ર હેયોપાદેયચિન્તા નાસ્તીતિ જ્ઞાપનાર્થં વા . એવમતીન્દ્રિયજ્ઞાનમુપાદેયમિતિ હૈ . અમૂર્ત ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય ઇત્યાદિ, મૂર્ત પદાર્થોંમેં ભી અતીન્દ્રિય પરમાણુ ઇત્યાદિ, તથા દ્રવ્યમેં પ્રચ્છન્ન કાલ ઇત્યાદિ (-દ્રવ્ય અપેક્ષાસે ગુપ્ત ઐસે જો કાલ ધર્માસ્તિકાય વગૈરહ), ક્ષેત્રમેં પ્રચ્છન્ન અલોકાકાશકે પ્રદેશ ઇત્યાદિ, કાલમેં પ્રચ્છન્ન ૧અસામ્પ્રતિક (અતીત -અનાગત) પર્યાયેં તથા ભાવ -પ્રચ્છન્ન સ્થૂલ પર્યાયોંમેં ૨અન્તર્લીન સૂક્ષ્મ પર્યાયેં હૈં, ઉન સબકા — જો કિ સ્વ ઔર પરકે ભેદસે વિભક્ત હૈં ઉનકા વાસ્તવમેં ઉસ અતીન્દ્રિય જ્ઞાનકે દૃષ્ટાપન હૈ; (અર્થાત્ ઉન સબકો વહ અતીન્દ્રિય જ્ઞાન દેખતા હૈ) ક્યોંકિ વહ (અતીન્દ્રિય જ્ઞાન) પ્રત્યક્ષ હૈ . જિસે અનન્ત શુદ્ધિકા સદ્ભાવ પ્રગટ હુઆ હૈ, ઐસે ચૈતન્યસામાન્યકે સાથ અનાદિસિદ્ધ સમ્બન્ધવાલે એક હી આત્માકે દ્વારા સીધા પ્રવૃત્તિ કરતા હૈ), જો (ઇન્દ્રિયાદિક) અન્ય સામગ્રીકો નહીં ઢૂઁઢતા ઔર જો અનન્તશક્તિકે સદ્ભાવકે કારણ અનન્તતાકો (-બેહદતાકો) પ્રાપ્ત હૈ, ઐસે ઉસ પ્રત્યક્ષ જ્ઞાનકો — જૈસે દાહ્યાકાર દહનકા અતિક્રમણ નહીં કરતે ઉસીપ્રકાર જ્ઞેયાકાર જ્ઞાનકા ૪અતિક્રમ (ઉલ્લંઘન) ન કરનેસે — યથોક્ત પ્રભાવકા અનુભવ કરતે હુએ (-ઉપર્યુક્ત પદાર્થોંકો જાનતે હુએ) કૌન રોક
પ્રત્યક્ષ જ્ઞાન અક્ષ અર્થાત્ આત્માકે દ્વારા હી જાનતા હૈ .)
૯૪પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-
૩‘અક્ષ’ નામક આત્માકે પ્રતિ જો નિયત હૈ (અર્થાત્ જો જ્ઞાન આત્માકે સાથ હી લગા હુઆ હૈ —
૧. અસાંપ્રતિક = અતાત્કાલિક ; વર્તમાનકાલીન નહિ ઐસા; અતીત – અનાગત.
૨. અન્તર્લીન = અન્દર લીન હુએ; અન્તર્મગ્ન .
૩. અક્ષ = આત્માકા નામ ‘અક્ષ’ ભી હૈ . (ઇન્દ્રિયજ્ઞાન અક્ષ = અર્થાત્ ઇન્દ્રિયોંકે દ્વારા જાનતા હૈ; અતીન્દ્રિય
૪. જ્ઞેયાકાર જ્ઞાનકો પાર નહીં કર સકતે — જ્ઞાનકી હદ બાહર જા નહીં સકતે, જ્ઞાનમેં જાન હી લેતે હૈ .