પંચેન્દ્રિયાત્મકં શરીરં મૂર્તમુપાગતસ્તેન જ્ઞપ્તિનિષ્પત્તૌ બલાધાનનિમિત્તતયોપલમ્ભકેન મૂર્તેન મૂર્તં સ્પર્શાદિપ્રધાનં વસ્તૂપલભ્યતામુપાગતં યોગ્યમવગૃહ્ય કદાચિત્તદુપર્યુપરિ શુદ્ધિસંભવાદવગચ્છતિ, કદાચિત્તદસંભવાન્નાવગચ્છતિ, પરોક્ષત્વાત્ . પરોક્ષં હિ જ્ઞાનમતિદૃઢતરાજ્ઞાનતમોગ્રન્થિગુણ્ઠ- નાન્નિમીલિતસ્યાનાદિસિદ્ધચૈતન્યસામાન્યસંબન્ધસ્યાપ્યાત્મનઃ સ્વયં પરિચ્છેત્તુમર્થમસમર્થસ્યો- પાત્તાનુપાત્તપરપ્રત્યયસામગ્રીમાર્ગણવ્યગ્રતયાત્યન્તવિસંષ્ઠુલત્વમવલમ્બમાનમનન્તાયાઃ શક્તેઃ પરિ- સ્ખલનાન્નિતાન્તવિક્લવીભૂતં મહામોહમલ્લસ્ય જીવદવસ્થત્વાત્ પરપરિણતિપ્રવર્તિતાભિપ્રાયમપિ પદે પદે પ્રાપ્તવિપ્રલમ્ભમનુપલંભસંભાવનામેવ પરમાર્થતોઽર્હતિ . અતસ્તદ્ધેયમ્ ..૫૫.. નયેનામૂર્તાતીન્દ્રિયજ્ઞાનસુખસ્વભાવઃ, પશ્ચાદનાદિબન્ધવશાત્ વ્યવહારનયેન મુત્તિગદો મૂર્તશરીરગતો મૂર્તશરીરપરિણતો ભવતિ . તેણ મુત્તિણા તેન મૂર્તશરીરેણ મૂર્તશરીરાધારોત્પન્નમૂર્તદ્રવ્યેન્દ્રિયભાવેન્દ્રિયાધારેણ મુત્તં મૂર્તં વસ્તુ ઓગેણ્હિત્તા અવગ્રહાદિકેન ક્રમકરણવ્યવધાનરૂપં કૃત્વા જોગ્ગં તત્સ્પર્શાદિમૂર્તં વસ્તુ . ઇન્દ્રિયજ્ઞાનવાલા જીવ સ્વયં અમૂર્ત હોને પર ભી મૂર્ત -પંચેન્દ્રિયાત્મક શરીરકો પ્રાપ્ત હોતા હુઆ, જ્ઞપ્તિ ઉત્પન્ન કરનેમેં બલ -ધારણકા નિમિત્ત હોનેસે જો ઉપલમ્ભક હૈ ઐસે ઉસ મૂર્ત (શરીર) કે દ્વારા મૂર્ત ઐસી ૧સ્પર્શાદિપ્રધાન વસ્તુકો — જો કિ યોગ્ય હો અર્થાત્ જો (ઇન્દ્રિયોંકે દ્વારા) ઉપલભ્ય હો ઉસે — અવગ્રહ કરકે, કદાચિત ઉસસે આગે – આગેકી શુદ્ધિકે સદ્ભાવકે કારણ ઉસે જાનતા હૈ ઔર કદાચિત અવગ્રહસે આગે આગેકી શુદ્ધિકે અસદ્ભાવકે કારણ નહીં જાનતા, ક્યોંકિ વહ (ઇન્દ્રિય જ્ઞાન) પરોક્ષ હૈ . પરોક્ષજ્ઞાન, ચૈતન્યસામાન્યકે સાથ (આત્માકા) અનાદિસિદ્ધ સમ્બન્ધ હોને પર ભી જો અતિ દૃઢતર અજ્ઞાનરૂપ તમોગ્રન્થિ (અન્ધકારસમૂહ) દ્વારા આવૃત હો ગયા હૈ, ઐસા આત્મા પદાર્થકો સ્વયં જાનનેકે લિયે અસમર્થ હોનેસે ૨ઉપાત્ત ઔર અનન્તશક્તિસે ચ્યુત હોનેસે અત્યન્ત ૪વિક્લવ વર્તતા હુઆ, મહામોહ -મલ્લકે જીવિત હોનેસે પરપરિણતિકા (-પરકો પરિણમિત કરનેકા) અભિપ્રાય કરને પર ભી પદ પદ પર ઠગાતા હુઆ, પરમાર્થતઃ અજ્ઞાનમેં ગિને જાને યોગ્ય હૈ . ઇસલિયે વહ હેય હૈ .
ભાવાર્થ : — ઇન્દ્રિયજ્ઞાન ઇન્દ્રિયોંકે નિમિત્તસે મૂર્ત સ્થૂલ ઇન્દ્રિયગોચર પદાર્થોંકો હી ક્ષાયોપશમિક જ્ઞાનકે અનુસાર જાન સકતા હૈ . પરોક્ષભૂત વહ ઇન્દ્રિય જ્ઞાન ઇન્દ્રિય, પ્રકાશ, આદિ બાહ્ય સામગ્રીકો ઢૂઁઢનેકી વ્યગ્રતાકે (-અસ્થિરતાકે) કારણ અતિશય ચંચલ -ક્ષુબ્ધ
૯૬પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-
૩અનુપાત્ત પરપદાર્થરૂપ સામગ્રીકો ઢૂઁઢનેકી વ્યગ્રતાસે અત્યન્ત ચંચલ -તરલ -અસ્થિર વર્તતા હુઆ,
૧. સ્પર્શાદિપ્રધાન = જિસમેં સ્પર્શ, રસ, ગંધ ઔર વર્ણ મુખ્ય હૈં , ઐસી .
૨. ઉપાત્ત = પ્રાપ્ત (ઇન્દ્રિય, મન ઇત્યાદિ ઉપાત્ત પર પદાર્થ હૈં )
૩. અનુપાત્ત = અપ્રાપ્ત (પ્રકાશ ઇત્યાદિ અનુપાત્ત પર પદાર્થ હૈં )
૪. વિક્લવ = ખિન્ન; દુઃખી, ઘબરાયા હુઆ