ફાસો રસો ય ગંધો વણ્ણો સદ્દો ય પોગ્ગલા હોંતિ .
ઇન્દ્રિયાણાં હિ સ્પર્શરસગન્ધવર્ણપ્રધાનાઃ શબ્દશ્ચ ગ્રહણયોગ્યાઃ પુદ્ગલાઃ . અથેન્દ્રિયૈર્યુગ- કતંભૂતમ્ . ઇન્દ્રિયગ્રહણયોગ્યઇન્દ્રિયગ્રહણયોગ્યમ્ . જાણદિ વા તં ણ જાણાદિ સ્વાવરણક્ષયોપશમયોગ્યં કિમપિ સ્થૂલં જાનાતિ, વિશેષક્ષયોપશમાભાવાત્ સૂક્ષ્મં ન જાનાતીતિ . અયમત્ર ભાવાર્થઃ — ઇન્દ્રિયજ્ઞાનં યદ્યપિ વ્યવહારેણ પ્રત્યક્ષં ભણ્યતે, તથાપિ નિશ્ચયેન કેવલજ્ઞાનાપેક્ષયા પરોક્ષમેવ . પરોક્ષં તુ યાવતાંશેન સૂક્ષ્માર્થં ન જાનાતિ તાવતાંશેન ચિત્તખેદકારણં ભવતિ . ખેદશ્ચ દુઃખં, તતો દુઃખજનકત્વાદિન્દ્રિયજ્ઞાનં હેયમિતિ ..૫૫.. અથ ચક્ષુરાદીન્દ્રિયજ્ઞાનં રૂપાદિસ્વવિષયમપિ યુગપન્ન જાનાતિ તેન કારણેન હેયમિતિ હૈ, અલ્પ શક્તિવાન હોનેસે ખેદ ખિન્ન હૈ, પરપદાર્થોંકો પરિણમિત કરાનેકા અભિપ્રાય હોને પર ભી પદ પદ પર ઠગા જાતા હૈ (ક્યોંકિ પર પદાર્થ આત્માકે આધીન પરિણમિત નહીં હોતે) ઇસલિયે પરમાર્થસે વહ જ્ઞાન ‘અજ્ઞાન’ નામકે હી યોગ્ય હૈ . ઇસલિયે વહ હેય હૈ ..૫૫..
અબ, ઇન્દ્રિયાઁ માત્ર અપને વિષયોંમેં ભી યુગપત્ પ્રવૃત્ત નહીં હોતીં, ઇસલિયે ઇન્દ્રિયજ્ઞાન હેય હી હૈ, ઐસા નિશ્ચય કરતે હૈં : —
અન્વયાર્થ : — [સ્પર્શઃ ] સ્પર્શ, [રસઃ ચ ] રસ, [ગંધઃ ] ગંધ, [વર્ણઃ ] વર્ણ [શબ્દઃ ચ ] ઔર શબ્દ [પુદ્ગલાઃ ] પુદ્ગલ હૈં, વે [અક્ષાણાં ભવન્તિ ] ઇન્દ્રિયોંકે વિષય હૈં [તાનિ અક્ષાણિ ] (પરન્તુ ) વે ઇન્દ્રિયાઁ [તાન્ ] ઉન્હેં (ભી) [યુગપત્ ] એક સાથ [ન એવ ગૃહ્ણન્તિ ] ગ્રહણ નહીં કરતીં (નહીં જાન સકતીં) ..૫૬..
ટીકા : — ૧મુખ્ય ઐસે સ્પર્શ -રસ -ગંધ -વર્ણ તથા શબ્દ — જો કિ પુદ્ગલ હૈં વે —
છે ઇન્દ્રિવિષયો, તેમનેય ન ઇન્દ્રિયો યુગપદ ગ્રહે. ૫૬.
૧.* સ્પર્શ, રસ, ગંધ ઔર વર્ણ – યહ પુદ્ગલકે મુખ્ય ગુણ હૈં .