અથેન્દ્રિયજ્ઞાનં ન પ્રત્યક્ષં ભવતીતિ નિશ્ચિનોતિ —
પરદવ્વં તે અક્ખા ણેવ સહાવો ત્તિ અપ્પણો ભણિદા .
ઉવલદ્ધં તેહિ કધં પચ્ચક્ખં અપ્પણો હોદિ ..૫૭..
પરદ્રવ્યં તાન્યક્ષાણિ નૈવ સ્વભાવ ઇત્યાત્મનો ભણિતાનિ .
ઉપલબ્ધં તૈઃ કથં પ્રત્યક્ષમાત્મનો ભવતિ ..૫૭..
આત્માનમેવ કેવલં પ્રતિ નિયતં કિલ પ્રત્યક્ષમ્ . ઇદં તુ વ્યતિરિક્તાસ્તિત્વયોગિતયા
પરદ્રવ્યતામુપગતૈરાત્મનઃ સ્વભાવતાં મનાગપ્યસંસ્પૃશદ્ભિરિન્દ્રિયૈરુપલભ્યોપજન્યમાનં ન નામાત્મનઃ
પ્રત્યક્ષં ભવિતુમર્હતિ ..૫૭..
અથેન્દ્રિયજ્ઞાનં પ્રત્યક્ષં ન ભવતીતિ વ્યવસ્થાપયતિ — પરદવ્વં તે અક્ખા તાનિ પ્રસિદ્ધાન્યક્ષાણીન્દ્રિયાણિ પર-
દ્રવ્યં ભવન્તિ . કસ્ય . આત્મનઃ . ણેવ સહાવો ત્તિ અપ્પણો ભણિદા યોઽસૌ વિશુદ્ધજ્ઞાનદર્શનસ્વભાવ
આત્મનઃ સંબન્ધી તત્સ્વભાવાનિ નિશ્ચયેન ન ભણિતાનીન્દ્રિયાણિ . કસ્માત્ . ભિન્નાસ્તિત્વનિષ્પન્નત્વાત્ .
ઉવલદ્ધં તેહિ ઉપલબ્ધં જ્ઞાતં યત્પઞ્ચેન્દ્રિયવિષયભૂતં વસ્તુ તૈરિન્દ્રિયૈઃ કધં પચ્ચક્ખં અપ્પણો હોદિ તદ્વસ્તુ કથં
પ્રત્યક્ષં ભવત્યાત્મનો, ન કથમપીતિ . તથૈવ ચ નાનામનોરથવ્યાપ્તિવિષયે પ્રતિપાદ્યપ્રતિપાદકાદિવિકલ્પ-
જાલરૂપં યન્મનસ્તદપીન્દ્રિયજ્ઞાનવન્નિશ્ચયેન પરોક્ષં ભવતીતિ જ્ઞાત્વા કિં કર્તવ્યમ્ . સકલૈકાખણ્ડપ્રત્યક્ષ-
કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા ]
જ્ઞાનતત્ત્વ -પ્રજ્ઞાપન
૯૯
અબ, યહ નિશ્ચય કરતે હૈં કિ ઇન્દ્રિયજ્ઞાન પ્રત્યક્ષ નહીં હૈ : —
અન્વયાર્થ : — [તાનિ અક્ષાણિ ] વે ઇન્દ્રિયાઁ [પરદ્રવ્યં ] પર દ્રવ્ય હૈં [આત્મનઃ સ્વભાવઃ
ઇતિ ] ઉન્હેં આત્મસ્વભાવરૂપ [ન એવ ભણિતાનિ ] નહીં કહા હૈ; [તૈઃ ] ઉનકે દ્વારા [ઉપલબ્ધં ]
જ્ઞાત [આત્મનઃ ] આત્માકો [પ્રત્યક્ષં ] પ્રત્યક્ષ [કથં ભવતિ ] કૈસે હો સકતા હૈ ?..૫૭..
ટીકા : — જો કેવલ આત્માકે પ્રતિ હી નિયત હો વહ (જ્ઞાન) વાસ્તવમેં પ્રત્યક્ષ હૈ .
યહ (ઇન્દ્રિયજ્ઞાન) તો, જો ભિન્ન અસ્તિત્વવાલી હોનેસે પરદ્રવ્યત્વકો પ્રાપ્ત હુઈ હૈ, ઔર
આત્મસ્વભાવત્વકો કિંચિત્માત્ર સ્પર્શ નહીં કરતીં (આત્મસ્વભાવરૂપ કિંચિત્માત્ર ભી નહીં હૈં )
ઐસી ઇન્દ્રિયોંકે દ્વારા ઉપલબ્ધિ કરકે (-ઐસી ઇન્દ્રિયોંકે નિમિત્તસે પદાર્થોંકો જાનકર) ઉત્પન્ન
હોતા હૈ, ઇસલિયે વહ (ઇન્દ્રિયજ્ઞાન) આત્માકે લિયે પ્રત્યક્ષ નહીં હો સકતા .
ભાવાર્થ : — જો સીધા આત્માકે દ્વારા હી જાનતા હૈ વહ જ્ઞાન પ્રત્યક્ષ હૈ . ઇન્દ્રિયજ્ઞાન
તે ઇન્દ્રિયો પરદ્રવ્ય, જીવસ્વભાવ ભાખી ન તેમને;
તેનાથી જે ઉપલબ્ધ તે પ્રત્યક્ષ કઈ રીત જીવને ?. ૫૭.