અથ પરોક્ષપ્રત્યક્ષલક્ષણમુપલક્ષયતિ —
જં પરદો વિણ્ણાણં તં તુ પરોક્ખં તિ ભણિદમટ્ઠેસુ .
જદિ કેવલેણ ણાદં હવદિ હિ જીવેણ પચ્ચક્ખં ..૫૮..
યત્પરતો વિજ્ઞાનં તત્તુ પરોક્ષમિતિ ભણિતમર્થેષુ .
યદિ કેવલેન જ્ઞાતં ભવતિ હિ જીવેન પ્રત્યક્ષમ્ ..૫૮..
યત્તુ ખલુ પરદ્રવ્યભૂતાદન્તઃકરણાદિન્દ્રિયાત્પરોપદેશાદુપલબ્ધેઃ સંસ્કારાદાલોકાદેર્વા
પ્રતિભાસમયપરમજ્યોતિઃકારણભૂતે સ્વશુદ્ધાત્મસ્વરૂપભાવનાસમુત્પન્નપરમાહ્લાદૈકલક્ષણસુખસંવિત્ત્યાકાર-
પરિણતિરૂપે રાગાદિવિકલ્પોપાધિરહિતે સ્વસંવેદનજ્ઞાને ભાવના કર્તવ્યા ઇત્યભિપ્રાયઃ ..૫૭.. અથ પુનરપિ
પ્રકારાન્તરેણ પ્રત્યક્ષપરોક્ષલક્ષણં કથયતિ — જં પરદો વિણ્ણાણં તં તુ પરોક્ખં તિ ભણિદં યત્પરતઃ
સકાશાદ્વિજ્ઞાનં પરિજ્ઞાનં ભવતિ તત્પુનઃ પરોક્ષમિતિ ભણિતમ્ . કેષુ વિષયેષુ . અટ્ઠેસુ જ્ઞેયપદાર્થેષુ . જદિ
૧. પરોપદેશ = અન્યકા ઉપદેશ.
૨. ઉપલબ્ધિ = જ્ઞાનાવરણીય કર્મકે ક્ષયોપશમકે નિમિત્તસે ઉત્પન્ન પદાર્થોંકો જાનનેકી શક્તિ . (યહ ‘લબ્ધ’
શક્તિ જબ ‘ઉપર્યુક્ત’ હોતી હૈ, તભી પદાર્થ જ્ઞાત હોતા હૈ .)
૩. સંસ્કાર = પૂર્વ જ્ઞાત પદાર્થકી ધારણા.
૪. ચક્ષુઇન્દ્રિય દ્વારા રૂપી પદાર્થકો દેખનેમેં પ્રકાશ ભી નિમિત્તરૂપ હોતા હૈ.
૧૦૦પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-
પરદ્રવ્યરૂપ ઇન્દ્રિયોંકે દ્વારા જાનતા હૈ ઇસલિયે વહ પ્રત્યક્ષ નહીં હૈ ..૫૭..
અબ, પરોક્ષ ઔર પ્રત્યક્ષકે લક્ષણ બતલાતે હૈં : —
અન્વયાર્થ : — [પરતઃ ] પરકે દ્વારા હોનેવાલા [યત્ ] જો [અર્થેષુ વિજ્ઞાનં ] પદાર્થ
સમ્બન્ધી વિજ્ઞાન હૈ [તત્ તુ ] વહ તો [પરોક્ષં ઇતિ ભણિતં ] પરોક્ષ કહા ગયા હૈ, [યદિ ] યદિ
[કેવલેન જીવેણ ] માત્ર જીવકે દ્વારા હી [જ્ઞાતં ભવતિ હિ ] જાના જાયે તો [પ્રત્યક્ષં ] વહ જ્ઞાન
પ્રત્યક્ષ હૈ ..૫૮..
ટીકા : — નિમિત્તતાકો પ્રાપ્ત (નિમિત્તરૂપ બને હુએ) ઐસે જો પરદ્રવ્યભૂત અંતઃકરણ
(મન), ઇન્દ્રિય, ૧પરોપદેશ, ૨ઉપલબ્ધિ, ૩સંસ્કાર યા ૪પ્રકાશાદિક હૈં ઉનકે દ્વારા હોનેવાલા
અર્થો તણું જે જ્ઞાન પરતઃ થાય તેહ પરોક્ષ છે;
જીવમાત્રથી જ જણાય જો , તો જ્ઞાન તે પ્રત્યક્ષ છે. ૫૮.