અથ પરોક્ષજ્ઞાનિનામપારમાર્થિકમિન્દ્રિયસુખં વિચારયતિ —
મણુઆસુરામરિંદા અહિદ્દુદા ઇંદિએહિં સહજેહિં .
અસહંતા તં દુક્ખં રમંતિ વિસએસુ રમ્મેસુ ..૬૩..
મનુજાસુરામરેન્દ્રા અભિદ્રુતા ઇન્દ્રિયૈઃ સહજૈઃ .
અસહમાનાસ્તદ્દુઃખં રમન્તે વિષયેષુ રમ્યેષુ ..૬૩..
અમીષાં પ્રાણિનાં હિ પ્રત્યક્ષજ્ઞાનાભાવાત્પરોક્ષજ્ઞાનમુપસર્પતાં તત્સામગ્રીભૂતેષુ સ્વરસત
એવેન્દ્રિયેષુ મૈત્રી પ્રવર્તતે . અથ તેષાં તેષુ મૈત્રીમુપગતાનામુદીર્ણમહામોહકાલાનલકવલિતાનાં
‘‘સમસુખશીલિતમનસાં ચ્યવનમપિ દ્વેષમેતિ કિમુ કામાઃ . સ્થલમપિ દહતિ ઝષાણાં કિમઙ્ગ
પુનરઙ્ગમઙ્ગારાઃ’’ ..૬૨.. એવમભેદનયેન કેવલજ્ઞાનમેવ સુખં ભણ્યતે ઇતિ કથનમુખ્યતયા ગાથાચતુષ્ટયેન
ચતુર્થસ્થલં ગતમ્ . અથ સંસારિણામિન્દ્રિયજ્ઞાનસાધકમિન્દ્રિયસુખં વિચારયતિ — મણુઆસુરામરિંદા મનુજા-
સુરામરેન્દ્રાઃ . કથંભૂતાઃ . અહિદ્દુદા ઇંદિએહિં સહજેહિં અભિદ્રુતાઃ કદર્થિતાઃ દુખિતાઃ . કૈઃ . ઇન્દ્રિયૈઃ
સહજૈઃ . અસહંતા તં દુક્ખં તદ્દુઃખોદ્રેકમસહમાનાઃ સન્તઃ . રમંતિ વિસએસુ રમ્મેસુ રમન્તે વિષયેષુ રમ્યાભાસેષુ
ઇતિ . અથ વિસ્તરઃ — મનુજાદયો જીવા અમૂર્તાતીન્દ્રિયજ્ઞાનસુખાસ્વાદમલભમાનાઃ સન્તઃ મૂર્તેન્દ્રિય-
જ્ઞાનસુખનિમિત્તં તન્નિમિત્તપઞ્ચેન્દ્રિયેષુ મૈત્રી કુર્વન્તિ . તતશ્ચ તપ્તલોહગોલકાનામુદકાકર્ષણમિવ
વિષયેષુ તીવ્રતૃષ્ણા જાયતે . તાં તૃષ્ણામસહમાના વિષયાનનુભવન્તિ ઇતિ . તતો જ્ઞાયતે પઞ્ચેન્દ્રિયાણિ
૧૧૦પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-
અબ, પરોક્ષજ્ઞાનવાલોંકે અપારમાર્થિક ઇન્દ્રિયસુખકા વિચાર કરતે હૈં : —
અન્વયાર્થ : — [મનુજાસુરામરેન્દ્રાઃ ] મનુષ્યેન્દ્ર (ચક્રવર્તી) અસુરેન્દ્ર ઔર સુરેન્દ્ર
[સહજૈઃ ઇન્દ્રિયૈઃ ] સ્વાભાવિક (પરોક્ષજ્ઞાનવાલોંકો જો સ્વાભાવિક હૈ ઐસી) ઇન્દ્રિયોંસે
[અભિદ્રુતાઃ ] પીડિત વર્તતે હુએ [તદ્ દુઃખં ] ઉસ દુઃખકો [અસહમાનાઃ ] સહન ન કર સકનેસે
[રમ્યેષુ વિષયેષુ ] રમ્ય વિષયોંમેં [રમન્તે ] રમણ કરતે હૈં ..૬૩..
ટીકા : — પ્રત્યક્ષ જ્ઞાનકે અભાવકે કારણ પરોક્ષ જ્ઞાનકા આશ્રય લેનેવાલે ઇન
પ્રાણિયોંકો ઉસકી (-પરોક્ષ જ્ઞાનકી) સામગ્રીરૂપ ઇન્દ્રિયોંકે પ્રતિ નિજરસસે હી (-સ્વભાવસે
હી) મૈત્રી પ્રવર્તતી હૈ . અબ ઇન્દ્રિયોંકે પ્રતિ મૈત્રીકો પ્રાપ્ત ઉન પ્રાણિયોંકો, ઉદયપ્રાપ્ત
મહામોહરૂપી કાલાગ્નિને ગ્રાસ બના લિયા હૈ, ઇસલિયે તપ્ત લોહેકે ગોલેકી ભાઁતિ (-જૈસે ગરમ
સુર -અસુર -નરપતિ પીડિત વર્તે સહજ ઇન્દ્રિયો વડે,
નવ સહી શકે તે દુઃખ તેથી રમ્ય વિષયોમાં રમે. ૬૩.