તપ્તાયોગોલાનામિવાત્યન્તમુપાત્તતૃષ્ણાનાં તદ્દુઃખવેગમસહમાનાનાં વ્યાધિસાત્મ્યતામુપગતેષુ રમ્યેષુ
વિષયેષુ રતિરુપજાયતે . તતો વ્યાધિસ્થાનીયત્વાદિન્દ્રિયાણાં વ્યાધિસાત્મ્યસમત્વાદ્વિષયાણાં ચ ન
છદ્મસ્થાનાં પારમાર્થિકં સૌખ્યમ્ ..૬૩..
અથ યાવદિન્દ્રિયાણિ તાવત્સ્વભાવાદેવ દુઃખમેવં વિતર્કયતિ —
જેસિં વિસએસુ રદી તેસિં દુક્ખં વિયાણ સબ્ભાવં .
જઇ તં ણ હિ સબ્ભાવં વાવારો ણત્થિ વિસયત્થં ..૬૪..
યેષાં વિષયેષુ રતિસ્તેષાં દુઃખં વિજાનીહિ સ્વાભાવમ્ .
યદિ તન્ન હિ સ્વભાવો વ્યાપારો નાસ્તિ વિષયાર્થમ્ ..૬૪..
વ્યાધિસ્થાનીયાનિ, વિષયાશ્ચ તત્પ્રતીકારૌષધસ્થાનીયા ઇતિ સંસારિણાં વાસ્તવં સુખં નાસ્તિ ..૬૩.. અથ
યાવદિન્દ્રિયવ્યાપારસ્તાવદ્દુઃખમેવેતિ કથયતિ — જેસિં વિસએસુ રદી યેષાં નિર્વિષયાતીન્દ્રિય-
પરમાત્મસ્વરૂપવિપરીતેષુ વિષયેષુ રતિઃ તેસિં દુક્ખં વિયાણ સબ્ભાવં તેષાં બહિર્મુખજીવાનાં
નિજશુદ્ધાત્મદ્રવ્યસંવિત્તિસમુત્પન્નનિરુપાધિપારમાર્થિકસુખવિપરીતં સ્વભાવેનૈવ દુઃખમસ્તીતિ વિજાનીહિ .
કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા ]
જ્ઞાનતત્ત્વ -પ્રજ્ઞાપન
૧૧૧
કિયા હુઆ લોહેકા ગોલા પાનીકો શીઘ્ર હી સોખ લેતા હૈ) અત્યન્ત તૃષ્ણા ઉત્પન્ન હુઈ હૈ;
ઉસ દુઃખકે વેગકો સહન ન કર સકનેસે ઉન્હેં વ્યાધિકે પ્રતિકારકે સમાન (-રોગમેં થોડાસા
આરામ જૈસા અનુભવ કરાનેવાલે ઉપચારકે સમાન) રમ્ય વિષયોંમેં રતિ ઉત્પન્ન હોતી હૈ .
ઇસલિયે ઇન્દ્રિયાઁ વ્યાધિ સમાન હોનેસે ઔર વિષય વ્યાધિકે પ્રતિકાર સમાન હોનેસે છદ્મસ્થોંકે
પારમાર્થિક સુખ નહીં હૈ ..૬૩..
અબ, જહાઁ તક ઇન્દ્રિયાઁ હૈં વહાઁ તક સ્વભાવસે હી દુઃખ હૈ, ઐસા ન્યાયસે નિશ્ચિત
કરતે હૈં : —
અન્વયાર્થ : — [યેષાં ] જિન્હેં [વિષયેષુ રતિઃ ] વિષયોંમેં રતિ હૈ, [તેષાં ] ઉન્હેં
[દુઃખ ] દુઃખ [સ્વાભાવં ] સ્વાભાવિક [વિજાનીહિ ] જાનો; [હિ ] ક્યોંકિ [યદિ ] યદિ
[તદ્ ] વહ દુઃખ [સ્વભાવં ન ] સ્વભાવ ન હો તો [વિષયાર્થં ] વિષયાર્થમેં [વ્યાપારઃ ] વ્યાપાર
[ન અસ્તિ ] ન હો ..૬૪..
વિષયો વિષે રતિ જેમને, દુઃખ છે સ્વભાવિક તેમને;
જો તે ન હોય સ્વભાવ તો વ્યાપાર નહિ વિષયો વિષે. ૬૪.