એકાન્તેન હિ દેહઃ સુખં ન દેહિનઃ કરોતિ સ્વર્ગે વા .
વિષયવશેન તુ સૌખ્યં દુઃખં વા ભવતિ સ્વયમાત્મા ..૬૬..
અયમત્ર સિદ્ધાન્તો યદ્દિવ્યવૈક્રિયિકત્વેઽપિ શરીરં ન ખલુ સુખાય કલ્પ્યેતેતીષ્ટાનામ-
નિષ્ટાનાં વા વિષયાણાં વશેન સુખં વા દુઃખં વા સ્વયમેવાત્મા સ્યાત્ ..૬૬..
અથાત્મનઃ સ્વયમેવ સુખપરિણામશક્તિયોગિત્વાદ્વિષયાણામકિંચિત્કરત્વં દ્યોતયતિ —
તિમિરહરા જઇ દિટ્ઠી જણસ્સ દીવેણ ણત્થિ કાયવ્વં .
તહ સોક્ખં સયમાદા વિસયા કિં તત્થ કુવ્વંતિ ..૬૭..
પુનરચેતનત્વાત્સુખં ન ભવતીતિ . અયમત્રાર્થઃ – કર્માવૃતસંસારિજીવાનાં યદિન્દ્રિયસુખં તત્રાપિ જીવ
ઉપાદાનકારણં, ન ચ દેહઃ . દેહકર્મરહિતમુક્તાત્મનાં પુનર્યદનન્તાતીન્દ્રિયસુખં તત્ર વિશેષેણાત્મૈવ
કારણમિતિ ..૬૫.. અથ મનુષ્યશરીરં મા ભવતુ, દેવશરીરં દિવ્યં તત્કિલ સુખકારણં ભવિષ્યતીત્યાશઙ્કાં
નિરાકરોતિ — એગંતેણ હિ દેહો સુહં ણ દેહિસ્સ કુણદિ એકાન્તેન હિ સ્ફુ ટં દેહઃ કર્તા સુખં ન કરોતિ .
કસ્ય . દેહિનઃ સંસારિજીવસ્ય . ક્વ . સગ્ગે વા આસ્તાં તાવન્મનુષ્યાણાં મનુષ્યદેહઃ સુખં ન કરોતિ, સ્વર્ગે
કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા ]
જ્ઞાનતત્ત્વ -પ્રજ્ઞાપન
૧૧૫
અન્વયાર્થ : — [એકાન્તેન હિ ] એકાંતસે અર્થાત્ નિયમસે [સ્વર્ગે વા ] સ્વર્ગમેં ભી
[દેહઃ ] શરીર [દેહિનઃ ] શરીરી (-આત્માકો) [સુખં ન કરોતિ ] સુખ નહીં દેતા [વિષયવશેન
તુ ] પરન્તુ વિષયોંકે વશસે [સૌખ્યં દુઃખં વા ] સુખ અથવા દુઃખરૂપ [સ્વયં આત્મા ભવતિ ]
સ્વયં આત્મા હોતા હૈ ..૬૬..
ટીકા : — યહાઁ યહ સિદ્ધાંત હૈ કિ — ભલે હી દિવ્ય વૈક્રિયિક તા પ્રાપ્ત હો તથાપિ
‘શરીર સુખ નહીં દે સકતા’; ઇસલિયે, આત્મા સ્વયં હી ઇષ્ટ અથવા અનિષ્ટ વિષયોંકે વશસે સુખ
અથવા દુઃખરૂપ સ્વયં હી હોતા હૈ .
ભાવાર્થ : — શરીર સુખ -દુઃખ નહીં દેતા . દેવોંકા ઉત્તમ વૈક્રિયિક શરીર સુખકા
કારણ નહીં હૈ ઔર નારકિયોંકા શરીર દુઃખકા કારણ નહીં હૈ . આત્મા સ્વયં હી ઇષ્ટ -અનિષ્ટ
વિષયોંકે વશ હોકર સુખ -દુઃખકી કલ્પનારૂપમેં પરિણમિત હોતા હૈ ..૬૬..
અબ, આત્મા સ્વયં હી સુખપરિણામકી શક્તિવાલા હોનેસે વિષયોંકી અકિંચિત્કરતા
બતલાતે હૈં : —
જો દૃષ્ટિ પ્રાણીની તિમિરહર, તો કાર્ય છે નહિ દીપથી;
જ્યાં જીવ સ્વયં સુખ પરિણમે, વિષયો કરે છે શું તહીં ? .૬૭.