યથા હિ કેષાંચિન્નક્તંચરાણાં ચક્ષુષઃ સ્વયમેવ તિમિરવિકરણશક્તિયોગિત્વાન્ન તદપાકરણપ્રવણેન પ્રદીપપ્રકાશાદિના કાર્યં, એવમસ્યાત્મનઃ સંસારે મુક્તૌ વા સ્વયમેવ સુખતયા પરિણમમાનસ્ય સુખસાધનધિયા અબુધૈર્મુધાધ્યાસ્યમાના અપિ વિષયાઃ કિં હિ નામ કુર્યુઃ ..૬૭.. વા યોઽસૌ દિવ્યો દેવદેહઃ સોઽપ્યુપચારં વિહાય સુખં ન કરોતિ . વિસયવસેણ દુ સોક્ખં દુક્ખં વા હવદિ સયમાદા કિંતુ નિશ્ચયેન નિર્વિષયામૂર્તસ્વાભાવિકસદાનન્દૈકસુખસ્વભાવોઽપિ વ્યવહારેણાનાદિ- કર્મબન્ધવશાદ્વિષયાધીનત્વેન પરિણમ્ય સાંસારિકસુખં દુઃખં વા સ્વયમાત્મૈવ ભવતિ, ન ચ દેહ ઇત્યભિપ્રાયઃ ..૬૬.. એવં મુક્તાત્મનાં દેહાભાવેઽપિ સુખમસ્તીતિ પરિજ્ઞાનાર્થં સંસારિણામપિ દેહઃ સુખકારણં ન ભવતીતિકથનરૂપેણ ગાથાદ્વયં ગતમ્ . અથાત્મનઃ સ્વયમેવ સુખસ્વભાવત્વાન્નિશ્ચયેન યથા દેહઃ સુખકારણં ન ભવતિ તથા વિષયા અપીતિ પ્રતિપાદયતિ — જઇ યદિ દિટ્ઠી નક્તંચરજનસ્ય દૃષ્ટિઃ તિમિરહરા અન્ધકારહરા ભવતિ જણસ્સ જનસ્ય દીવેણ ણત્થિ કાયવ્વં દીપેન નાસ્તિ કર્તવ્યં . તસ્ય પ્રદીપાદીનાં યથા પ્રયોજનં નાસ્તિ તહ સોક્ખં સયમાદા વિસયા કિં તત્થ કુવ્વંતિ તથા

અન્વયાર્થ : — [યદિ ] યદિ [જનસ્ય દૃષ્ટિઃ ] પ્રાણીકી દૃષ્ટિ [તિમિરહરા ] તિમિરનાશક હો તો [દીપેન નાસ્તિ કર્તવ્યં ] દીપકસે કોઈ પ્રયોજન નહીં હૈ, અર્થાત્ દીપક કુછ નહીં કર સકતા, [તથા ] ઉસીપ્રકાર જહાઁ [આત્મા ] આત્મા [સ્વયં ] સ્વયં [સૌખ્યં ] સુખરૂપ પરિણમન કરતા હૈ [તત્ર ] વહાઁ [વિષયાઃ ] વિષય [કિં કુર્વન્તિ ] ક્યા કર સકતે હૈં ? ..૬૭..

ટીકા : — જૈસે કિન્હીં નિશાચરોંકે (ઉલ્લૂ, સર્પ, ભૂત ઇત્યાદિ) નેત્ર સ્વયમેવ અન્ધકારકો નષ્ટ કરનેકી શક્તિવાલે હોતે હૈં ઇસલિયે ઉન્હેં અંધકાર નાશક સ્વભાવવાલે દીપક -પ્રકાશાદિસે કોઈ પ્રયોજન નહીં હોતા, (ઉન્હેં દીપક -પ્રકાશ કુછ નહીં કરતા,) ઇસીપ્રકાર — યદ્યપિ અજ્ઞાની ‘વિષય સુખકે સાધન હૈં’ ઐસી બુદ્ધિકે દ્વારા વ્યર્થ હી વિષયોંકા અધ્યાસ (-આશ્રય) કરતે હૈં તથાપિ – સંસારમેં યા મુક્તિમેં સ્વયમેવ સુખરૂપ પરિણમિત ઇસ આત્માકો વિષય ક્યા કર સકતે હૈં ?

ભાવાર્થ : — સંસારમેં યા મોક્ષમેં આત્મા અપને આપ હી સુખરૂપ પરિણમિત હોતા હૈ; ઉસમેં વિષય અકિંચિત્કર હૈં અર્થાત્ કુછ નહીં કર સકતે . અજ્ઞાની વિષયોંકો સુખકા કારણ માનકર વ્યર્થ હી ઉનકા અવલંબન લેતે હૈં ..૬૭..

૧૧૬પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-