ઐસે ઇસ પરમ પવિત્ર શાસ્ત્રમેં તીન શ્રુતસ્કન્ધ હૈં . પ્રથમ શ્રુતસ્કન્ધકા નામ ‘જ્ઞાનતત્ત્વપ્રજ્ઞાપન’ હૈ . અનાદિકાલસે પરોન્મુખ જીવોંકો કભી ઐસી શ્રદ્ધા નહીં હુઈ કિ ‘મૈં જ્ઞાનસ્વભાવ હૂઁ ઔર મેરા સુખ મુઝમેં હી હૈ’ . ઇસીલિએ ઉસકી પરમુખાપેક્ષી – પરોન્મુખવૃત્તિ કભી નહીં ટલતી . ઐસે દીન દુખી જીવોં પર આચાર્યદેવને કરુણા કરકે ઇસ અધિકારમેં જીવકા જ્ઞાનાનન્દસ્વભાવ વિસ્તારપૂર્વક સમઝાયા હૈ; ઉસીપ્રકાર કેવલીકે જ્ઞાન ઔર સુખ પ્રાપ્ત કરનેકી પ્રચુર ઉત્કૃષ્ટ ભાવના બહાઈ હૈ . ‘‘ક્ષાયિક જ્ઞાન હી ઉપાદેય હૈ, ક્ષાયોપશમિકજ્ઞાનવાલે તો કર્મભારકો હી ભોગતે હૈં; પ્રત્યક્ષજ્ઞાન હી એકાન્તિક સુખ હૈ, પરોક્ષજ્ઞાન તો અત્યંત આકુલ હૈ; કેવલીકા અતીન્દ્રિય સુખ હી સુખ હૈ, ઇન્દ્રિયજનિત સુખ તો દુઃખ હી હૈ; સિદ્ધ ભગવાન સ્વયમેવ જ્ઞાન, સુખ ઔર દેવ હૈં, ઘાતિકર્મ રહિત ભગવાનકા સુખ સુનકર ભી જિન્હેં ઉનકે પ્રતિ શ્રદ્ધા નહીં હોતી વે અભવ્ય (દૂરભવ્ય) હૈં’’ યોં અનેકાનેક પ્રકારસે આચાર્યદેવને કેવલજ્ઞાન ઔર અતીંદ્રિય, પરિપૂર્ણ સુખકે લિયે પુકાર કી હૈ . કેવલીકે જ્ઞાન ઔર આનન્દકે લિએ આચાર્યદેવને ઐસી ભાવ ભરી ધુન મચાઈ હૈ કિ જિસે સુનકર – પઢકર સહજ હી ઐસા લગને લગતા હૈ કિ વિદેહવાસી સીમંધર ભગવાનકે ઔર કેવલી ભગવન્તોંકે ઝુણ્ડમેંસે ભરતક્ષેત્રમેં આકર તત્કાલ હી કદાચિત્ આચાર્યદેવને યહ અધિકાર રચકર અપની હૃદયોર્મિયાઁ વ્યક્ત કી હોં. ઇસ પ્રકાર જ્ઞાન ઔર સુખકા અનુપમ નિરૂપણ કરકે ઇસ અધિકારમેં આચાર્યદેવને મુમુક્ષુઓંકો અતીન્દ્રિય જ્ઞાન ઔર સુખકી રુચિ તથા શ્રદ્ધા કરાઈ હૈ, ઔર અન્તિમ ગાથાઓંમેં મોહ – રાગ – દ્વેષકો નિર્મૂલ કરનેકા જિનોક્ત યથાર્થ ઉપાય સંક્ષેપમેં બતાયા હૈ .

દ્વિતીય શ્રુતસ્કન્ધકા નામ ‘જ્ઞેયતત્ત્વ – પ્રજ્ઞાપન’ હૈ . અનાદિકાલસે પરિભ્રમણ કરતા હુઆ જીવ સબ કુછ કર ચુકા હૈ, કિન્તુ ઉસને સ્વ – પરકા ભેદવિજ્ઞાન કભી નહીં કિયા . ઉસે કભી ઐસી સાનુભવ શ્રદ્ધા નહીં હુઈ કિ ‘બંધ માર્ગમેં તથા મોક્ષમાર્ગમેં જીવ અકેલા હી કર્તા, કર્મ, કરણ ઔર કર્મફલ બનતા હૈ, ઉસકા પરકે સાથ કભી ભી કુછ ભી સમ્બન્ધ નહીં હૈ’. ઇસલિએ હજારોં મિથ્યા ઉપાય કરને પર ભી વહ દુઃખ મુક્ત નહીં હોતા . ઇસ શ્રુતસ્કન્ધમેં આચાર્યદેવને દુઃખકી જડ છેદનેકા સાધન – ભેદવિજ્ઞાન – સમઝાયા હૈ . ‘જગતકા પ્રત્યેક સત્ અર્થાત્ પ્રત્યેક દ્રવ્ય ઉત્પાદ – વ્યય – ધ્રૌવ્યકે અતિરિક્ત યા ગુણ – પર્યાય સમૂહકે અતિરિક્ત અન્ય કુછ ભી નહીં હૈ . સત્ કહો, દ્રવ્ય કહો, ઉત્પાદ – વ્યય – ધ્રૌવ્ય કહો યા ગુણપર્યાયપિણ્ડ કહો, – યહ સબ એક હી હૈ’ યહ ત્રિકાલજ્ઞ જિનેન્દ્રભગવાનકે દ્વારા સાક્ષાત્ દૃષ્ટ વસ્તુસ્વરૂપકા મૂલભૂત સિદ્ધાન્ત હૈ . વીતરાગવિજ્ઞાનકા યહ મૂલભૂત સિદ્ધાન્ત પ્રારમ્ભકી બહુતસી ગાથાઓંમેં અત્યધિક સુન્દર રીતિસે, કિસી લોકોત્તર વૈજ્ઞાનિક ઢંગસે