યદિ શુભોપયોગજન્યસમુદીર્ણપુણ્યસંપદસ્ત્રિદશાદયોઽશુભોપયોગજન્યપર્યાગતપાતકાપદો
વા નારકાદયશ્ચ, ઉભયેઽપિ સ્વાભાવિકસુખાભાવાદવિશેષેણ પંચેન્દ્રિયાત્મકશરીરપ્રત્યયં દુઃખ-
મેવાનુભવન્તિ, તતઃ પરમાર્થતઃ શુભાશુભોપયોગયોઃ પૃથક્ત્વવ્યવસ્થા નાવતિષ્ઠતે ..૭૨..
અથ શુભોપયોગજન્યં ફલવત્પુણ્યં વિશેષેણ દૂષણાર્થમભ્યુપગમ્યોત્થાપયતિ —
કુલિસાઉહચક્કધરા સુહોવઓગપ્પગેહિં ભોગેહિં .
દેહાદીણં વિદ્ધિં કરેંતિ સુહિદા ઇવાભિરદા ..૭૩..
હસ્તિના હન્યમાને સતિ વિષયસુખસ્થાનીયમધુબિન્દુસુસ્વાદેન યથા સુખં મન્યતે, તથા સંસારસુખમ્ .
પૂર્વોક્તમોક્ષસુખં તુ તદ્વિપરીતમિતિ તાત્પર્યમ્ ..૭૧.. અથ પૂર્વોક્તપ્રકારેણ શુભોપયોગસાધ્યસ્યેન્દ્રિય-
સુખસ્ય નિશ્ચયેન દુઃખત્વં જ્ઞાત્વા તત્સાધકશુભોપયોગસ્યાપ્યશુભોપયોગેન સહ સમાનત્વં
વ્યવસ્થાપયતિ — ણરણારયતિરિયસુરા ભજંતિ જદિ દેહસંભવં દુક્ખં સહજાતીન્દ્રિયામૂર્તસદાનન્દૈકલક્ષણં
વાસ્તવસુખમલભમાનાઃ સન્તો નરનારકતિર્યક્સુરા યદિ ચેદવિશેષેણ પૂર્વોક્તપરમાર્થસુખાદ્વિલક્ષણં
પઞ્ચેન્દ્રિયાત્મકશરીરોત્પન્નં નિશ્ચયનયેન દુઃખમેવ ભજન્તે સેવન્તે, કિહ સો સુહો વ અસુહો ઉવઓગો હવદિ
૧૨૪પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-
ટીકા : — યદિ શુભોપયોગજન્ય ઉદયગત પુણ્યકી સમ્પત્તિવાલે દેવાદિક (અર્થાત્
શુભોપયોગજન્ય પુણ્યકે ઉદયસે પ્રાપ્ત હોનેવાલી ઋદ્ધિવાલે દેવ ઇત્યાદિ) ઔર અશુભોપયોગજન્ય
ઉદયગત પાપકી આપદાવાલે નારકાદિક — યહ દોનોં સ્વાભાવિક સુખકે અભાવકે કારણ
અવિશેષરૂપસે (-બિના અન્તરકે) પંચેન્દ્રિયાત્મક શરીર સમ્બન્ધી દુઃખકા હી અનુભવ કરતે હૈં,
તબ ફિ ર પરમાર્થસે શુભ ઔર અશુભ ઉપયોગકી પૃથક્ત્વવ્યવસ્થા નહીં રહતી .
ભાવાર્થ : — શુભોપયોગજન્ય પુણ્યકે ફલરૂપમેં દેવાદિકકી સમ્પદાયેં મિલતી હૈં ઔર
અશુભોપયોગજન્ય પાપકે ફલરૂપમેં નારકાદિક કી આપદાયેં મિલતી હૈં . કિન્તુ વે દેવાદિક
તથા નારકાદિક દોનોં પરમાર્થસે દુઃખી હી હૈં . ઇસપ્રકાર દોનોંકા ફલ સમાન હોનેસે શુભોપયોગ
ઔર અશુભોપયોગ દોનોં પરમાર્થસે સમાન હી હૈં અર્થાત્ ઉપયોગમેં — અશુદ્ધોપયોગમેં — શુભ ઔર
અશુભ નામક ભેદ પરમાર્થસે ઘટિત નહીં હોતે ..૭૨..
(જૈસે ઇન્દ્રિયસુખકો દુઃખરૂપ ઔર શુભોપયોગકો અશુભોપયોગકે સમાન બતાયા હૈ
ઇસીપ્રકાર) અબ, શુભોપયોગજન્ય ફલવાલા જો પુણ્ય હૈ ઉસે વિશેષતઃ દૂષણ દેનેકે લિયે
(અર્થાત્ ઉસમેં દોષ દિખાનેકે લિયે) ઉસ પુણ્યકો (-ઉસકે અસ્તિત્વકો) સ્વીકાર કરકે
ઉસકી (પુણ્યકી) બાતકા ખંડન કરતે હૈં : —
ચક્રી અને દેવેંદ્ર શુભ -ઉપયોગમૂલક ભોગથી
પુષ્ટિ કરે દેહાદિની, સુખી સમ દીસે અભિરત રહી. ૭૩.