તૃષ્ણાભિર્દુઃખબીજતયાઽત્યન્તદુઃખિતાઃ સન્તો મૃગતૃષ્ણાભ્ય ઇવામ્ભાંસિ વિષયેભ્યઃ સૌખ્યાન્ય- ભિલષન્તિ . તદ્દુઃખસંતાપવેગમસહમાના અનુભવન્તિ ચ વિષયાન્, જલાયુકા ઇવ, તાવદ્યાવત્ ક્ષયં યાન્તિ . યથા હિ જલાયુકાસ્તૃષ્ણાબીજેન વિજયમાનેન દુઃખાંકુ રેણ ક્રમતઃ સમાક્રમ્યમાણા દુષ્ટકીલાલમભિલષન્ત્યસ્તદેવાનુભવન્ત્યશ્ચાપ્રલયાત્ ક્લિશ્યન્તે, એવમમી અપિ પુણ્યશાલિનઃ પાપશાલિન ઇવ તૃષ્ણાબીજેન વિજયમાનેન દુઃખાંકુ રેણ ક્રમતઃ સમાક્રમ્યમાણા વિષયાન- ભિલષન્તસ્તાનેવાનુભવન્તશ્ચાપ્રલયાત્ ક્લિશ્યન્તે . અતઃ પુણ્યાનિ સુખાભાસસ્ય દુઃખસ્યૈવ સાધનાનિ સ્યુઃ ..૭૫.. સુખાદ્વિલક્ષણાનિ વિષયસુખાનિ ઇચ્છન્તિ . ન કેવલમિચ્છન્તિ, ન કેવલમિચ્છન્તિ, અણુભવંતિ ય અનુભવન્તિ ચ . કિંપર્યન્તમ્ . આમરણં મરણપર્યન્તમ્ . કથંભૂતાઃ . દુક્ખસંતત્તા દુઃખસંતપ્તા ઇતિ . અયમત્રાર્થઃ — યથા તૃષ્ણોદ્રેકેણ હોનેસે પુણ્યજનિત તૃષ્ણાઓંકે દ્વારા ભી અત્યન્ત દુઃખી હોતે હુએ ૧મૃગતૃષ્ણામેંસે જલકી ભાઁતિ વિષયોંમેંસે સુખ ચાહતે હૈં ઔર ઉસ ૨દુઃખસંતાપકે વેગકો સહન ન કર સકનેસે વિષયોંકો તબ -તક ભોગતે હૈં, જબ તક કિ વિનાશકો [-મરણકો ] પ્રાપ્ત નહીં હોતે . જૈસે જોંક (ગોંચ) તૃષ્ણા જિસકા બીજ હૈ ઐસે વિજયકો પ્રાપ્ત હોતી હુઈ દુઃખાંકુરસે ક્રમશઃ આક્રાન્ત હોનેસે દૂષિત રક્ત કો ચાહતી હૈ ઔર ઉસીકો ભોગતી હુઈ મરણપર્યન્ત ક્લેશકો પાતી હૈ, ઉસીપ્રકાર યહ પુણ્યશાલી જીવ ભી, પાપશાલી જીવોંકી ભાઁતિ, તૃષ્ણા જિસકા બીજ હૈ ઐસે વિજય પ્રાપ્ત દુઃખાંકુરોંકે દ્વારા ક્રમશઃ આક્રાંત હોનેસે, વિષયોંકો ચાહતે હુએ ઔર ઉન્હીંકો ભોગતે હુએ વિનાશપર્યંત (-મરણપર્યન્ત) ક્લેશ પાતે હૈં . ઇસસે પુણ્ય સુખાભાસ ઐસે દુઃખકા હી સાધન હૈ .
ભાવાર્થ : — જિન્હેં સમસ્તવિકલ્પજાલ રહિત પરમસમાધિસે ઉત્પન્ન સુખામૃતરૂપ સર્વ આત્મપ્રદેશોંમેં પરમઆહ્લાદભૂત સ્વરૂપતૃપ્તિ નહીં વર્તતી ઐસે સમસ્ત સંસારી જીવોંકે નિરન્તર વિષયતૃષ્ણા વ્યક્ત યા અવ્યક્તરૂપસે અવશ્ય વર્તતી હૈ . વે તૃષ્ણારૂપી બીજ ક્રમશઃ અંકુરરૂપ હોકર દુઃખવૃક્ષરૂપસે વૃદ્ધિકો પ્રાપ્ત હોકર, ઇસપ્રકાર દુઃખદાહકા વેગ અસહ્ય હોને પર, વે જીવ વિષયોંમેં પ્રવૃત્ત હોતે હૈં . ઇસલિયે જિનકી વિષયોંમેં પ્રવૃત્તિ દેખી જાતી હૈ ઐસે દેવોં તકકે સમસ્ત સંસારી જીવ દુઃખી હી હૈં .
ઇસપ્રકાર દુઃખભાવ હી પુણ્યોંકા — પુણ્યજનિત સામગ્રીકા — આલમ્બન કરતા હૈ ઇસલિયે પુણ્ય સુખાભાસ ઐસે દુઃખકા હી અવલમ્બન – સાધન હૈ ..૭૫..
૧૨૮પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-
૧. જૈસે મૃગજલમેંસે જલ નહીં મિલતા વૈસે હી ઇન્દ્રિયવિષયોંમેંસે સુખ પ્રાપ્ત નહીં હોતા .
૨. દુઃખસંતાપ = દુઃખદાહ; દુઃખકી જલન – પીડા .