હિ સદશનાયોદન્યાવૃષસ્યાદિભિસ્તૃષ્ણાવ્યક્તિભિરુપેતત્વાત્ અત્યન્તાકુલતયા, વિચ્છિન્નં હિ સદસદ્વેદ્યોદયપ્રચ્યાવિતસદ્વેદ્યોદયપ્રવૃત્તતયાઽનુભવત્વાદુદ્ભૂતવિપક્ષતયા, બન્ધકારણં હિ સદ્વિષયો- પભોગમાર્ગાનુલગ્નરાગાદિદોષસેનાનુસારસંગચ્છમાનઘનકર્મપાંસુપટલત્વાદુદર્કદુઃસહતયા, વિષમં હિ સદભિવૃદ્ધિપરિહાણિપરિણતત્વાદત્યન્તવિસંષ્ઠુલતયા ચ દુઃખમેવ ભવતિ . અથૈવં પુણ્યમપિ પાપવદ્ દુઃખસાધનમાયાતમ્ ..૭૬.. પ્રભૃત્યનેકાપધ્યાનવશેન ભાવિનરકાદિદુઃખોત્પાદકકર્મબન્ધોત્પાદકત્વાદ્બન્ધકારણમિન્દ્રિયસુખં, અતીન્દ્રિય- સુખં તુ સર્વાપધ્યાનરહિતત્વાદબન્ધકારણમ્ . વિસમં વિગતઃ શમઃ પરમોપશમો યત્ર તદ્વિષમમતૃપ્તિકરં હાનિવૃદ્ધિસહિતત્વાદ્વા વિષમં, અતીન્દ્રિયસુખં તુ પરમતૃપ્તિકરં હાનિવૃદ્ધિરહિતમ્ . જં ઇંદિએહિં લદ્ધં તં સોક્ખં દુક્ખમેવ તહા યદિન્દ્રિયૈર્લબ્ધં સંસારસુખં તત્સુખં યથા પૂર્વોક્તપઞ્ચવિશેષણવિશિષ્ટં ભવતિ તથૈવ દુઃખમેવેત્યભિપ્રાયઃ ..૭૬.. એવં પુણ્યાનિ જીવસ્ય તૃષ્ણોત્પાદકત્વેન દુઃખકારણાનિ ભવન્તીતિ કથનરૂપેણ દ્વિતીયસ્થલે ગાથાચતુષ્ટયં ગતમ્ . અથ નિશ્ચયેન પુણ્યપાપયોર્વિશેષો નાસ્તીતિ કથયન્ પુણ્ય- (૨) ‘બાધાસહિત’ હોતા હુઆ ખાને, પીને ઔર મૈથુનકી ઇચ્છા ઇત્યાદિ તૃષ્ણાકી વ્યક્તિયોંસે (-તૃષ્ણાકી પ્રગટતાઓંસે) યુક્ત હોનેસે અત્યન્ત આકુલ હૈ, (૩)‘વિચ્છિન્ન’ હોતા હુઆ અસાતાવેદનીયકા ઉદય જિસે ૧ચ્યુત કર દેતા હૈ ઐસે સાતાવેદનીયકે ઉદયસે પ્રવર્તમાન હોતા હુઆ અનુભવમેં આતા હૈ, ઇસલિયે વિપક્ષકી ઉત્પત્તિવાલા હૈ, (૪) ‘બન્ધકા કારણ’ હોતા હુઆ વિષયોપભોગકે માર્ગમેં લગી હુઈ રાગાદિ દોષોંકી સેનાકે અનુસાર કર્મરજકે ૨ઘન પટલકા સમ્બન્ધ હોનેકે કારણ પરિણામસે દુઃસહ હૈ, ઔર (૫) ‘વિષમ’ હોતા હુઆ હાનિ – વૃદ્ધિમેં પરિણમિત હોનેસે અત્યન્ત અસ્થિર હૈ; ઇસલિયે વહ (ઇન્દ્રિયસુખ) દુઃખ હી હૈ .
જબ કિ ઐસા હૈ (ઇન્દ્રિયસુખ દુઃખ હી હૈ) તો પુણ્ય ભી, પાપકી ભાઁતિ, દુઃખકા સાધન હૈ ઐસા ફલિત હુઆ .
ભાવાર્થ : — ઇન્દ્રિયસુખ દુઃખ હી હૈ, ક્યોંકિ વહ પરાધીન હૈ, અત્યન્ત આકુલ હૈ, વિપક્ષકી (-વિરોધકી) ઉત્પત્તિવાલા હૈ, પરિણામસે દુઃસ્સહ હૈ, ઔર અત્યન્ત અસ્થિર હૈ . ઇસસે યહ સિદ્ધ હુઆ કિ પુણ્ય ભી દુઃખકા હી સાધન હૈ ..૭૬..
૧૩૦પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-
૧. ચ્યુત કરના = હટા દેના; પદભ્રષ્ટ કરના; (સાતાવેદનીયકા ઉદય ઉસકી સ્થિતિ અનુસાર રહકર હટ જાતા હૈ ઔર અસાતા વેદનીયકા ઉદય આતા હૈ)
૨. ઘન પટલ = સઘન (ગાઢ) પર્ત, બડા ઝુણ્ડ .