મૂઢો ભાવઃ સ ખલુ મોહઃ . તેનાવચ્છન્નાત્મરૂપઃ સન્નયમાત્મા પરદ્રવ્યમાત્મદ્રવ્યત્વેન પરગુણ-
માત્મગુણતયા પરપર્યાયાનાત્મપર્યાયભાવેન પ્રતિપદ્યમાનઃ, પ્રરૂઢદૃઢતરસંસ્કારતયા પરદ્રવ્ય-
મેવાહરહરુપાદદાનો, દગ્ધેન્દ્રિયાણાં રુચિવશેનાદ્વૈતેઽપિ પ્રવર્તિતદ્વૈતો, રુચિતારુચિતેષુ વિષયેષુ
રાગદ્વેષાવુપશ્લિષ્ય, પ્રચુરતરામ્ભોભારરયાહતઃ સેતુબન્ધ ઇવ દ્વેધા વિદાર્યમાણો નિતરાં
ક્ષોભમુપૈતિ . અતો મોહરાગદ્વેષભેદાત્ત્રિભૂમિકો મોહઃ ..૮૩..
દાનસ્ય ચ હિ સ્ફુ ટં તે તે પૂર્વોક્તરત્નત્રયાધારાઃ . ણમો તેસિં નમસ્તેભ્ય ઇતિ નમસ્કારસ્યાપિ
ત એવ યોગ્યાઃ ..✽૭.. એવમાપ્તાત્મસ્વરૂપવિષયે મૂઢત્વનિરાસાર્થં ગાથાસપ્તકેન દ્વિતીયજ્ઞાન-
કણ્ડિકા ગતા . અથ શુદ્ધાત્મોપલમ્ભપ્રતિપક્ષભૂતમોહસ્ય સ્વરૂપં ભેદાંશ્ચ પ્રતિપાદયતિ — દવ્વાદિએસુ
શુદ્ધાત્માદિદ્રવ્યેષુ, તેષાં દ્રવ્યાણામનન્તજ્ઞાનાદ્યસ્તિત્વાદિવિશેષસામાન્યલક્ષણગુણેષુ, શુદ્ધાત્મપરિણતિ-
લક્ષણસિદ્ધત્વાદિપર્યાયેષુ ચ યથાસંભવં પૂર્વોપવર્ણિતેષુ વક્ષ્યમાણેષુ ચ મૂઢો ભાવો એતેષુ
પૂર્વોક્તદ્રવ્યગુણપર્યાયેષુ વિપરીતાભિનિવેશરૂપેણ તત્ત્વસંશયજનકો મૂઢો ભાવઃ જીવસ્સ હવદિ મોહો ત્તિ
ઇત્થંભૂતો ભાવો જીવસ્ય દર્શનમોહ ઇતિ ભવતિ . ખુબ્ભદિ તેણુચ્છણ્ણો તેન દર્શનમોહેનાવચ્છન્નો ઝમ્પિતઃ
સન્નક્ષુભિતાત્મતત્ત્વવિપરીતેન ક્ષોભેણ ક્ષોભં સ્વરૂપચલનં વિપર્યયં ગચ્છતિ . કિં કૃત્વા . પપ્પા રાગં વ દોસં
વા નિર્વિકારશુદ્ધાત્મનો વિપરીતમિષ્ટાનિષ્ટેન્દ્રિયવિષયેષુ હર્ષવિષાદરૂપં ચારિત્રમોહસંજ્ઞં રાગદ્વેષં વા પ્રાપ્ય
ચેતિ . અનેન કિમુક્તં ભવતિ . મોહો દર્શનમોહો રાગદ્વેષદ્વયં ચારિત્રમોહશ્ચેતિ ત્રિભૂમિકો
મોહ ઇતિ ..૮૩.. અથ દુઃખહેતુભૂતબન્ધસ્ય કારણભૂતા રાગદ્વેષમોહા નિર્મૂલનીયા ઇત્યાઘોષયતિ —
પર્યાય હૈં ઉનમેં હોનેવાલા ૧તત્ત્વ -અપ્રતિપત્તિલક્ષણ મૂઢ ભાવ વહ વાસ્તવમેં મોહ હૈ . ઉસ
મોહસે નિજરૂપ આચ્છાદિત હોનેસે યહ આત્મા પરદ્રવ્યકો સ્વદ્રવ્યરૂપસે, પરગુણકો
સ્વગુણરૂપસે, ઔર પર -પર્યાયોંકો સ્વપર્યાયરૂપ સમઝકર -અંગીકાર કરકે, અતિ રૂઢ –
દૃઢતર સંસ્કારકે કારણ પરદ્રવ્યકો હી સદા ગ્રહણ કરતા હુઆ, ૨દગ્ધ ઇન્દ્રિયોંકી રુચિકે
વશસે ૩અદ્વૈતમેં ભી દ્વૈત પ્રવૃત્તિ કરતા હુઆ, રુચિકર -અરુચિકર વિષયોંમેં રાગદ્વેષ કરકે
અતિ પ્રચુર જલસમૂહકે વેગસે પ્રહારકો પ્રાપ્ત સેતુબન્ધ (પુલ) કી ભાઁતિ દો ભાગોંમેં ખંડિત
હોતા હુઆ અત્યન્ત ક્ષોભકો પ્રાપ્ત હોતા હૈ . ઇસસે મોહ, રાગ ઔર દ્વૈષ — ઇન ભેદોંકે કારણ
મોહ તીન પ્રકારકા હૈ ..૮૩..
૧. તત્ત્વ અપ્રતિપત્તિલક્ષણ = તત્ત્વકી અપ્રતિપત્તિ (-અપ્રાપ્તિ, અજ્ઞાન, અનિર્ણય) જિસકા લક્ષણ હૈ ઐસા .
૨. દગ્ધ = જલી હુઈ; હલકી; શાપિત . (‘દગ્ધ’ તિરસ્કારવાચક શબ્દ હૈ)
૩. ઇન્દ્રિયવિષયોંમેં – પદાર્થોંમેં ‘યહ અચ્છે હૈં ઔર યહ બુરે’ ઇસપ્રકારકા દ્વૈત નહીં હૈ; તથાપિ વહાઁ ભી
મોહાચ્છાદિત જીવ અચ્છે – બૂરેકા દ્વૈત ઉત્પન્ન કર લેતે હૈં .
કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા ]
જ્ઞાનતત્ત્વ -પ્રજ્ઞાપન
૧૪૩