દ્રવ્યાણિ ચ ગુણાશ્ચ પર્યાયાશ્ચ અભિધેયભેદેઽપ્યભિધાનાભેદેન અર્થાઃ . તત્ર ગુણ- પર્યાયાનિય્રતિ ગુણપર્યાયૈરર્યન્ત ઇતિ વા અર્થા દ્રવ્યાણિ, દ્રવ્યાણ્યાશ્રયત્વેનેય્રતિ દ્રવ્યૈરાશ્રય- ભૂતૈરર્યન્ત ઇતિ વા અર્થા ગુણાઃ, દ્રવ્યાણિ ક્રમપરિણામેનેય્રતિ દ્રવ્યૈઃ ક્રમપરિણામેનાર્યન્ત ઇતિ વા અર્થાઃ પર્યાયાઃ . યથા હિ સુવર્ણં પીતતાદીન્ ગુણાન્ કુણ્ડલાદીંશ્ચ પર્યાયાનિયર્તિ તૈરર્યમાણં વા અર્થો દ્રવ્યસ્થાનીયં, યથા ચ સુવર્ણમાશ્રયત્વેનેય્રતિ તેનાશ્રયભૂતેનાર્યમાણા વા અર્થાઃ તથાહિ — અત્રૈવ દેહે નિશ્ચયનયેન શુદ્ધબુદ્ધૈકસ્વભાવઃ પરમાત્માસ્તિ . કસ્માદ્ધેતોઃ . નિર્વિકારસ્વસંવેદન- પ્રત્યક્ષત્વાત્ સુખાદિવત્ ઇતિ, તથૈવાન્યેઽપિ પદાર્થા યથાસંભવમાગમાભ્યાસબલોત્પન્નપ્રત્યક્ષેણાનુમાનેન વા જ્ઞાયન્તે . તતો મોક્ષાર્થિના ભવ્યેનાગમાભ્યાસઃ કર્તવ્ય ઇતિ તાત્પર્યમ્ ..૮૬.. અથ દ્રવ્યગુણપર્યાયા- ણામર્થસંજ્ઞાં કથયતિ — દવ્વાણિ ગુણા તેસિં પજ્જાયા અટ્ઠસણ્ણયા ભણિયા દ્રવ્યાણિ ગુણાસ્તેષાં દ્રવ્યાણાં પર્યાયાશ્ચ ત્રયોઽપ્યર્થસંજ્ઞયા ભણિતાઃ કથિતા અર્થસંજ્ઞા ભવન્તીત્યર્થઃ . તેસુ તેષુ ત્રિષુ દ્રવ્યગુણપર્યાયેષુ મધ્યે ગુણપજ્જયાણં અપ્પા ગુણપર્યાયાણાં સંબંધી આત્મા સ્વભાવઃ . કઃ ઇતિ પૃષ્ટે . દવ્વ ત્તિ ઉવદેસો દ્રવ્યમેવ સ્વભાવ ઇત્યુપદેશઃ, અથવા દ્રવ્યસ્ય કઃ સ્વભાવ ઇતિ પૃષ્ટે ગુણપર્યાયાણામાત્મા
ટીકા : — દ્રવ્ય, ગુણ ઔર પર્યાયોંમેં અભિધેયભેદ હોને પર ભી અભિધાનકા અભેદ હોનેસે વે ‘અર્થ’ હૈં [અર્થાત્ દ્રવ્યોં, ગુણોં ઔર પર્યાયોંમેં વાચ્યકા ભેદ હોને પર ભી વાચકમેં ભેદ ન દંખેં તો ‘અર્થ’ ઐસે એક હી વાચક (-શબ્દ) સે યે તીનોં પહિચાને જાતે હૈં ] . ઉસમેં (ઇન દ્રવ્યોં, ગુણોં ઔર પર્યાયોંમેંસે), જો ગુણોંકો ઔર પર્યાયોંકો પ્રાપ્ત કરતે હૈં — પહુઁચતે હૈં અથવા જો ગુણોં ઔર પર્યાયોંકે દ્વારા પ્રાપ્ત કિયે જાતે હૈ — પહુઁચે જાતે હૈં ઐસે ૧‘અર્થ’ વે દ્રવ્ય હૈં, જો દ્રવ્યોંકો આશ્રયકે રૂપમેં પ્રાપ્ત કરતે હૈં — પહુઁચતે હૈં – અથવા જો આશ્રયભૂત દ્રવ્યોંકે દ્વારા પ્રાપ્ત કિયે જાતે હૈં — પહુઁચે જાતે હૈં ઐસે ‘અર્થ’ વે ગુણ હૈં, જો દ્રવ્યોંકો ક્રમપરિણામસે પ્રાપ્ત કરતે
પ્રાપ્ત કિયે જાતે હૈં — પહુઁચે જાતે હૈં ઐસે ‘અર્થ’ વે પર્યાય હૈ .
જૈસે દ્રવ્યસ્થાનીય (-દ્રવ્યકે સમાન, દ્રવ્યકે દૃષ્ટાન્તરૂપ) સુવર્ણ, પીલાપન ઇત્યાદિ ગુણોંકો ઔર કુણ્ડલ ઇત્યાદિ પર્યાયોંકો પ્રાપ્ત કરતા હૈ – પહુઁચતા હૈ અથવા (સુવર્ણ) ઉનકે દ્વારા (-પીલાપનાદિ ગુણોં ઔર કુણ્ડલાદિ પર્યાયોં દ્વારા) પ્રાપ્ત કિયા જાતા હૈ — પહુઁચા જાતા હૈ ઇસલિયે દ્રવ્યસ્થાનીય સુવર્ણ ‘અર્થ’ હૈ, જૈસે પીલાપન ઇત્યાદિ ગુણ સુવર્ણકો આશ્રયકે રૂપમેં પ્રાપ્ત કરતે હૈં — પહુઁચતે હૈં અથવા (વે) આશ્રયભૂત સુવર્ણકે દ્વારા પ્રાપ્ત કિયે જાતે હૈં — પહુઁચે જાતે હૈં ઇસલિયે પીલાપન ઇત્યાદિ ગુણ ‘અર્થ’ હૈં; ઔર જૈસે કુણ્ડલ ઇત્યાદિ પર્યાયેં સુવર્ણકો
૧. ‘ઋ’ ધાતુમેંસે ‘અર્થ’ શબ્દ બના હૈ . ‘ઋ’ અર્થાત્ પાના, પ્રાપ્ત કરના, પહુઁચના, જાના . ‘અર્થ’ અર્થાત્