સમુદાયાત્મના દ્રવ્યેણાભિનિર્વૃત્તત્વાદ્ દ્રવ્યમયઃ . દ્રવ્યાણિ તુ પુનરેકાશ્રયવિસ્તારવિશેષાત્મકૈ- ર્ગુણૈરભિનિર્વૃત્તત્વાદ્ગુણાત્મકાનિ . પર્યાયાસ્તુ પુનરાયતવિશેષાત્મકા ઉક્તલક્ષણૈર્દ્રવ્યૈરપિ ગુણૈરપ્ય- ભિનિર્વૃત્તત્વાદ્ દ્રવ્યાત્મકા અપિ ગુણાત્મકા અપિ . તત્રાનેકદ્રવ્યાત્મકૈક્યપ્રતિપત્તિનિબન્ધનો દ્રવ્યપર્યાયઃ . સ દ્વિવિધઃ, સમાનજાતીયોઽસમાનજાતીયશ્ચ . તત્ર સમાનજાતીયો નામ યથા અનેકપુદ્ગલાત્મકો દ્વયણુકસ્ત્ર્યણુક ઇત્યાદિ; અસમાનજાતીયો નામ યથા જીવપુદ્ગલાત્મકો દેવો તતશ્ચ ‘અત્થિત્તણિચ્છિદસ્સ હિ’ ઇત્યાદ્યેકપઞ્ચાશદ્ગાથાપર્યન્તં વિશેષભેદભાવના ચેતિ દ્વિતીયમહાધિકારે સમુદાયપાતનિકા . અથેદાનીં સામાન્યજ્ઞેયવ્યાખ્યાનમધ્યે પ્રથમા નમસ્કારગાથા, દ્વિતીયા દ્રવ્યગુણ- પર્યાયવ્યાખ્યાનગાથા, તૃતીયા સ્વસમયપરસમયનિરૂપણગાથા, ચતુર્થી દ્રવ્યસ્ય સત્તાદિલક્ષણત્રય- સૂચનગાથા ચેતિ પીઠિકાભિધાને પ્રથમસ્થલે સ્વતન્ત્રગાથાચતુષ્ટયમ્ . તદનન્તરં ‘સબ્ભાવો હિ સહાવો’ ઇત્યાદિગાથાચતુષ્ટયપર્યન્તં સત્તાલક્ષણવ્યાખ્યાનમુખ્યત્વં, તદનન્તરં ‘ણ ભવો ભંગવિહીણો’ ઇત્યાદિ- ગાથાત્રયપર્યન્તમુત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યલક્ષણકથનમુખ્યતા, તતશ્ચ ‘પાડુબ્ભવદિ ય અણ્ણો’ ઇત્યાદિગાથાદ્વયેન (-દ્રવ્યસ્વરૂપ) હૈ . ઔર ૩દ્રવ્ય એક જિનકા આશ્રય હૈ ઐસે વિસ્તારવિશેષસ્વરૂપ ગુણોંસે રચિત (-ગુણોંસે બને હુવે) હોનેસે ગુણાત્મક હૈ . ઔર પર્યાયેં — જો કિ આયત -વિશેષસ્વરૂપ હૈં વે — જિનકે લક્ષણ (ઊ પર) કહે ગયે હૈં ઐસે દ્રવ્યોંસે તથા ગુણોંસે રચિત હોનેસે દ્રવ્યાત્મક ભી હૈં ગુણાત્મક ભી હૈં . ઉસમેં, અનેકદ્રવ્યાત્મક એકતાકી ૪પ્રતિપત્તિકી કારણભૂત દ્રવ્યપર્યાય હૈ . વહ દો પ્રકાર હૈ . (૧) સમાનજાતીય ઔર (૨) અસમાનજાતીય . ઉસમેં (૧) સમાનજાતીય વહ હૈ — જૈસે કિ અનેકપુદ્ગલાત્મક ૫દ્વિઅણુક, ત્રિઅણુક ઇત્યાદિ; (૨) અસમાનજાતીય વહ
૧વિસ્તારસામાન્યસમુદાયાત્મક ઔર ૨આયતસામાન્યસમુદાયાત્મક દ્રવ્યસે રચિત હોનેસે દ્રવ્યમય
૧. વિસ્તારસામાન્ય સમુદાય = વિસ્તારસામાન્યરૂપ સમુદાય . વિસ્તારકા અર્થ હૈ કિ ચૌડાઈ . દ્રવ્યકી
ચૌડાઈકી અપેક્ષાકે (એકસાથ રહનેવાલે સહભાવી) ભેદોંકો (વિસ્તારવિશેષોંકો) ગુણ કહા જાતા હૈ; જૈસે
જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર ઇત્યાદિ જીવદ્રવ્યકે વિસ્તારવિશેષ અર્થાત્ ગુણ હૈં . ઉન વિસ્તારવિશેષોંમેં રહનેવાલે
વિશેષત્વકો ગૌણ કરેં તો ઇન સબમેં એક આત્મસ્વરૂપ સામાન્યત્વ ભાસિત હોતા હૈ . યહ વિસ્તારસામાન્ય
(અથવા વિસ્તારસામાન્યસમુદાય) વહ દ્રવ્ય હૈ .
૨. આયતસામાન્યસમુદાય = આયતસામાન્યરૂપ સમુદાય . આયતકા અર્થ હૈ લમ્બાઈ અર્થાત્ કાલાપેક્ષિતપ્રવાહ . દ્રવ્યકે લમ્બાઈકી અપેક્ષાકે (એકકે બાદ એક પ્રવર્તમાન, ક્રમભાવી, કાલાપેક્ષિત) ભેદોંકો (આયત વિશેષોંકો) પર્યાય કહા જાતા હૈ . ઉન ક્રમભાવી પર્યાયોંમેં પ્રવર્તમાન વિશેષત્વકો ગૌણ કરેં તો એક દ્રવ્યત્વરૂપ સામાન્યત્વ હી ભાસિત હોતા હૈ . યહ આયતસામાન્ય (અથવા આયતસામાન્ય સમુદાય) વહ દ્રવ્ય હૈ .
૩. અનન્તગુણોંકા આશ્રય એક દ્રવ્ય હૈ .
૪. પ્રતિપત્તિ = પ્રાપ્તિ; જ્ઞાન; સ્વીકાર . ૫. દ્વિઅણુક = દો અણુઓંસે બના હુઆ સ્કંધ .