મનુષ્ય ઇત્યાદિ . ગુણદ્વારેણાયતાનૈક્યપ્રતિપત્તિનિબન્ધનો ગુણપર્યાયઃ . સોઽપિ દ્વિવિધઃ, સ્વભાવપર્યાયો વિભાવપર્યાયશ્ચ . તત્ર સ્વભાવપર્યાયો નામ સમસ્તદ્રવ્યાણામાત્મીયાત્મીયાગુરુલઘુ- ગુણદ્વારેણ પ્રતિસમયસમુદીયમાનષટ્સ્થાનપતિતવૃદ્ધિહાનિનાનાત્વાનુભૂતિઃ, વિભાવપર્યાયો નામ રૂપાદીનાં જ્ઞાનાદીનાં વા સ્વપરપ્રત્યયપ્રવર્તમાનપૂર્વોત્તરાવસ્થાવતીર્ણતારતમ્યોપદર્શિતસ્વભાવ- વિશેષાનેકત્વાપત્તિઃ . અથેદં દૃષ્ટાન્તેન દ્રઢયતિ — યથૈવ હિ સર્વ એવ પટોઽવસ્થાયિના વિસ્તાર- સામાન્યસમુદાયેનાભિધાવતાઽઽયતસામાન્યસમુદાયેન ચાભિનિર્વર્ત્યમાનસ્તન્મય એવ, તથૈવ હિ સર્વ એવ પદાર્થોઽવસ્થાયિના વિસ્તારસામાન્યસમુદાયેનાભિધાવતાઽઽયતસામાન્યસમુદાયેન ચ દ્રવ્યપર્યાયગુણપર્યાયનિરૂપણમુખ્યતા . અથાનન્તરં ‘ણ હવદિ જદિ સદ્દવ્વં’ ઇત્યાદિગાથાચતુષ્ટયેન સત્તા- દ્રવ્યયોરભેદવિષયે યુક્તિં કથયતિ, તદનન્તરં ‘જો ખલુ દવ્વસહાવો’ ઇત્યાદિ સત્તાદ્રવ્યયોર્ગુણગુણિકથનેન પ્રથમગાથા, દ્રવ્યેણ સહ ગુણપર્યાયયોરભેદમુખ્યત્વેન ‘ણત્થિ ગુણો ત્તિ વ કોઈ’ ઇત્યાદિ દ્વિતીયા ચેતિ સ્વતન્ત્રગાથાદ્વયં, તદનન્તરં દ્રવ્યસ્ય દ્રવ્યાર્થિકનયેન સદુત્પાદો ભવતિ, પર્યાયાર્થિકનયેનાસદિત્યાદિ- કથનરૂપેણ ‘એવંવિહં’ ઇતિપ્રભૃતિ ગાથાચતુષ્ટયં, તતશ્ચ ‘અત્થિ ત્તિ ય’ ઇત્યાદ્યેકસૂત્રેણ નયસપ્તભઙ્ગીવ્યાખ્યાનમિતિ સમુદાયેન ચતુર્વિંશતિગાથાભિરષ્ટભિઃ સ્થલૈર્દ્રવ્યનિર્ણયં કરોતિ . તદ્યથા – અથ સમ્યક્ત્વં કથયતિ — હૈ — જૈસે કિ જીવપુદ્ગલાત્મક દેવ, મનુષ્ય ઇત્યાદિ . ગુણ દ્વારા આયતકી અનેકતાકી પ્રતિપત્તિકી કારણભૂત ગુણપર્યાય હૈ . વહ ભી દો પ્રકાર હૈ . (૧) સ્વભાવપર્યાય ઔર (૨) વિભાવપર્યાય . ઉસમેં સમસ્ત દ્રવ્યોંકે અપને -અપને અગુરુલઘુગુણ દ્વારા પ્રતિસમય પ્રગટ હોનેવાલી ષટ્સ્થાનપતિત હાનિ -વૃદ્ધિરૂપ અનેકત્વકી અનુભૂતિ વહ સ્વભાવપર્યાય હૈ; (૨) રૂપાદિકે યા જ્ઞાનાદિકે ૧સ્વ -પરકે કારણ પ્રવર્તમાન ૨પૂર્વોત્તર અવસ્થામેં હોનેવાલે તારતમ્યકે કારણ દેખનેમેં આનેવાલે સ્વભાવવિશેષરૂપ અનેકત્વકી ૩આપત્તિ વિભાવપર્યાય હૈ . અબ યહ (પૂર્વોક્ત કથન) દૃષ્ટાન્તસે દૃઢ કરતે હૈં : —

જૈસે સમ્પૂર્ણ ૪પટ, અવસ્થાયી (-સ્થિર) વિસ્તારસામાન્યસમુદાયસે ઔર દૌડતે (-બહતે, પ્રવાહરૂપ) હુયે ઐસે આયતસામાન્યસમુદાયસે રચિત હોતા હુઆ તન્મય હી હૈ, ઉસીપ્રકાર સમ્પૂર્ણ પદાર્થ ‘દ્રવ્ય’ નામક અવસ્થાયી વિસ્તારસામાન્યસમુદાયસે ઔર દૌડતે હુયે આયતસામાન્યસમુદાયસે રચિત હોતા હુઆ દ્રવ્યમય હી હૈ . ઔર જૈસે પટમેં, અવસ્થાયી વિસ્તારસામાન્યસમુદાય યા દૌડતે હુયે આયતસામાન્યસમુદાય ગુણોંસે રચિત હોતા હુઆ ગુણોંસે

૧૬૪પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-

૧. સ્વ ઉપાદાન ઔર પર નિમિત્ત હૈ . ૨. પૂર્વોત્તર = પહલેકી ઔર બાદકી .

૩. આપત્તિ = આપતિત, આપડના . ૪. પટ = વસ્ત્ર