જે પજ્જએસુ ણિરદા જીવા પરસમઇગ ત્તિ ણિદ્દિટ્ઠા . આદસહાવમ્હિ ઠિદા તે સગસમયા મુણેદવ્વા ..૯૪..
શરીરાકારગતિમાર્ગણાવિલક્ષણઃ સિદ્ધગતિપર્યાયઃ તથાઽગુરુલઘુકગુણષડ્વૃદ્ધિહાનિરૂપાઃ સાધારણસ્વભાવ- ગુણપર્યાયાશ્ચ, તથા સર્વદ્રવ્યેષુ સ્વભાવદ્રવ્યપર્યાયાઃ સ્વજાતીયવિજાતીયવિભાવદ્રવ્યપર્યાયાશ્ચ, તથૈવ સ્વભાવવિભાવગુણપર્યાયાશ્ચ ‘જેસિં અત્થિ સહાઓ’ ઇત્યાદિગાથાયાં, તથૈવ ‘ભાવા જીવાદીયા’ ઇત્યાદિ- ગાથાયાં ચ પઞ્ચાસ્તિકાયે પૂર્વં કથિતક્રમેણ યથાસંભવં જ્ઞાતવ્યાઃ . પજ્જયમૂઢા હિ પરસમયા યસ્માદિત્થંભૂત- કરકે, તત્ત્વકી અપ્રતિપત્તિ જિસકા લક્ષણ હૈ ઐસે મોહકો પ્રાપ્ત હોતે હુયે પરસમય હોતે હૈં .
ભાવાર્થ : — પદાર્થ દ્રવ્યસ્વરૂપ હૈ . દ્રવ્ય અનન્તગુણમય હૈ . દ્રવ્યોં ઔર ગુણોંસે પર્યાયેં હોતી હૈં . પર્યાયોંકે દો પ્રકાર હૈં : — ૧ – દ્રવ્યપર્યાય, ૨ – ગુણપર્યાય . ઇનમેંસે દ્રવ્યપર્યાયકે દો ભેદ હૈં : — ૧ – સમાનજાતીય — જૈસે દ્વિ – અણુક, ત્રિ -અણુક, ઇત્યાદિ સ્કન્ધ; પર્યાય — જૈસે સિદ્ધકે ગુણપર્યાય ૨ – વિભાવપર્યાય — જૈસે સ્વપરહેતુક મતિજ્ઞાનપર્યાય .
ઐસા જિનેન્દ્ર ભગવાનકી વાણીસે કથિત સર્વ પદાર્થોંકા દ્રવ્ય -ગુણ -પર્યાયસ્વરૂપ હી યથાર્થ હૈ . જો જીવ દ્રવ્ય -ગુણકો ન જાનતે હુયે માત્ર પર્યાયકા હી આલમ્બન લેતે હૈં વે નિજ સ્વભાવકો ન જાનતે હુયે પરસમય હૈં ..૯૩..
અબ ૧આનુષંગિક ઐસી યહ હી સ્વસમય -પરસમયકી વ્યવસ્થા (અર્થાત્ સ્વસમય ઔર પરસમયકા ભેદ) નિશ્ચિત કરકે (ઉસકા) ઉપસંહાર કરતે હૈં : —
અન્વયાર્થ : — [યે જીવાઃ ] જો જીવ [પર્યાયેષુ નિરતાઃ ] પર્યાયોંમેં લીન હૈં [પરસમયિકાઃ ઇતિ નિર્દિષ્ટાઃ ] ઉન્હેં પરસમય કહા ગયા હૈ [આત્મસ્વભાવે સ્થિતાઃ ] જો જીવ આત્મસ્વભાવમેં સ્થિત હૈં [તે ] વે [સ્વકસમયાઃ જ્ઞાતવ્યાઃ ] સ્વસમય જાનને ..૯૪..
પર્યાયમાં રત જીવ જે તે ‘પરસમય’ નિર્દિષ્ટ છે; આત્મસ્વભાવે સ્થિત જે તે ‘સ્વકસમય’ જ્ઞાતવ્ય છે . ૯૪.
૨ – અસમાનજાતીય — જૈસે મનુષ્ય દેવ ઇત્યાદિ . ગુણપર્યાયકે ભી દો ભેદ હૈં : — ૧ – સ્વભાવ-
૧. આનુષંગિક = પૂર્વ ગાથાકે કથનકે સાથ સમ્બન્ધવાલી .