યે ખલુ જીવપુદ્ગલાત્મકમસમાનજાતીયદ્રવ્યપર્યાયં સકલાવિદ્યાનામેકમૂલમુપગતા યથોદિતાત્મસ્વભાવસંભાવનક્લીબાઃ તસ્મિન્નેવાશક્તિમુપવ્રજન્તિ, તે ખલૂચ્છલિતનિરર્ગલૈકાન્ત- દૃષ્ટયો મનુષ્ય એવાહમેષ મમૈવૈતન્મનુષ્યશરીરમિત્યહંકારમમકારાભ્યાં વિપ્રલભ્યમાના અવિચલિત- ચેતનાવિલાસમાત્રાદાત્મવ્યવહારાત્ પ્રચ્યુત્ય ક્રોડીકૃતસમસ્તક્રિયાકુટુમ્બકં મનુષ્યવ્યવહારમાશ્રિત્ય રજ્યન્તો દ્વિષન્તશ્ચ પરદ્રવ્યેણ કર્મણા સંગતત્વાત્પરસમયા જાયન્તે .
યે તુ પુનરસંકીર્ણ -દ્રવ્યગુણપર્યાયસુસ્થિતં ભગવન્તમાત્મનઃ સ્વભાવં સકલવિદ્યાનામેકમૂલમુપગમ્ય યથોદિતાત્મસ્વભાવસંભાવનસમર્થતયા પર્યાયમાત્રાશક્તિ- દ્રવ્યગુણપર્યાયપરિજ્ઞાનમૂઢા અથવા નારકાદિપર્યાયરૂપો ન ભવામ્યહમિતિ ભેદવિજ્ઞાનમૂઢાશ્ચ પરસમયા મિથ્યાદૃષ્ટયો ભવન્તીતિ . તસ્માદિયં પારમેશ્વરી દ્રવ્યગુણપર્યાયવ્યાખ્યા સમીચીના ભદ્રા ભવતીત્યભિ- પ્રાયઃ ..૯૩.. અથ પ્રસંગાયાતાં પરસમયસ્વસમયવ્યવસ્થાં કથયતિ — જે પજ્જએસુ ણિરદા જીવા યે પર્યાયેષુ
ટીકા : — જો જીવ પુદ્ગલાત્મક અસમાનજાતીય દ્રવ્યપર્યાયકા — જો કિ સકલ અવિદ્યાઓંકા એક મૂલ હૈ ઉસકા — આશ્રય કરતે હુએ ૧યથોક્ત આત્મસ્વભાવકી ૨સંભાવના કરનેમેં નપુંસક હોનેસે ઉસીમેં બલ ધારણ કરતે હૈં (અર્થાત્ ઉન અસમાનજાતીય દ્રવ્ય -પર્યાયોંકે પ્રતિ હી બલવાન હૈં ), વે — જિનકી ૩નિરર્ગલ એકાન્તદૃષ્ટિ ઉછલતી હૈ ઐસે — ‘યહ મૈં મનુષ્ય હી હૂઁ, મેરા હી યહ મનુષ્ય શરીર હૈ’ ઇસપ્રકાર અહંકાર -મમકારસે ઠગાયે જાતે હુયે, અવિચલિતચેતનાવિલાસમાત્ર ૪આત્મવ્યવહારસે ચ્યુત હોકર, જિસમેં સમસ્ત ક્રિયાકલાપકો છાતીસે લગાયા જાતા હૈ ઐસે ૫મનુષ્યવ્યવહારકા આશ્રય કરકે રાગી -દ્વેષી હોતે હુએ પર દ્રવ્યરૂપ કર્મકે સાથ સંગતતાકે કારણ (-પરદ્રવ્યરૂપ કર્મકે સાથ યુક્ત હો જાનેસે) વાસ્તવમેં ૬પરસમય હોતે હૈં અર્થાત્ પરસમયરૂપ પરિણમિત હોતે હૈં .
ઔર જો ૭અસંકીર્ણ દ્રવ્ય ગુણ -પર્યાયોંસે સુસ્થિત ભગવાન આત્માકે સ્વભાવકા — જો કિ સકલ વિદ્યાઓંકા એક મૂલ હૈ ઉસકા — આશ્રય કરકે યથોક્ત આત્મસ્વભાવકી સંભાવનામેં સમર્થ હોનેસે પર્યાયમાત્ર પ્રતિકે બલકો દૂર કરકે આત્માકે સ્વભાવમેં હી સ્થિતિ કરતે
૧૬૮પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-
૧. યથોક્ત = પૂર્વ ગાથામેં કહા જૈસા . ૨. સંભાવના = સંચેતન; અનુભવ; માન્યતા; આદર .
૩. નિરર્ગલ = અંકુશ બિના કી; બેહદ (જો મનુષ્યાદિ પર્યાયમેં લીન હૈં, વે બેહદ એકાંતદૃષ્ટિરૂપ હૈ .)
૪. આત્મવ્યવહાર = આત્મારૂપ વર્તન, આત્મારૂપ કાર્ય, આત્મારૂપ વ્યાપાર .
૫. મનુષ્યવ્યવહાર = મનુષ્યરૂપ વર્તન (મૈં મનુષ્ય હી હૂઁ . ઐસી માન્યતાપૂર્વક વર્તન) .
૬. જો જીવ પરકે સાથ એકત્વકી માન્યતાપૂર્વક યુક્ત હોતા હૈ, ઉસે પરસમય કહતે હૈં .
૭. અસંકીર્ણ = એકમેક નહીં ઐસે; સ્પષ્ટતયા ભિન્ન [ભગવાન આત્મસ્વભાવ સ્પષ્ટ ભિન્ન -પરકે સાથ એકમેક