પ્રવર્તમાનપ્રવૃત્તિયુક્તસ્ય દ્રવ્યાસ્તિત્વેન નિષ્પાદિતનિષ્પત્તિયુક્તૈર્ગુણૈઃ પર્યાયૈશ્ચ યદસ્તિત્વં દ્રવ્યસ્ય સ સ્વભાવઃ . યથા વા દ્રવ્યેણ વા ક્ષેત્રેણ વા કાલેન વા ભાવેન વા પીતતાદિગુણેભ્યઃ કુણ્ડલાદિપર્યાયેભ્યશ્ચ પૃથગનુપલભ્યમાનસ્ય કર્તૃકરણાધિક રણરૂપેણ કાર્તસ્વરસ્વરૂપમુપાદાય પ્રવર્તમાનપ્રવૃત્તિયુક્તૈઃ પીતતાદિગુણૈઃ કુણ્ડલાદિપર્યાયૈશ્ચ નિષ્પાદિતનિષ્પત્તિયુક્તસ્ય કાર્તસ્વરસ્ય મૂલસાધનતયા તૈર્નિષ્પાદિતં યદસ્તિત્વં સ સ્વભાવઃ, તથા દ્રવ્યેણ વા ક્ષેત્રેણ વા કાલેન વા ભાવેન વા ગુણેભ્યઃ પર્યાયેભ્યશ્ચ પૃથગનુપલભ્યમાનસ્ય કર્તૃકરણાધિકરણરૂપેણ શુદ્ધાત્મદ્રવ્યાસ્તિત્વેન ચ ગુણપર્યાયોત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યાસ્તિત્વં સાધ્યત ઇતિ . તદ્યથા – યથા સ્વકીય- દ્રવ્યક્ષેત્રકાલભાવૈઃ સુવર્ણાદભિન્નાનાં પીતત્વાદિગુણકુણ્ડલાદિપર્યાયાણાં સંબન્ધિ યદસ્તિત્વં સ એવ સુવર્ણસ્ય સદ્ભાવઃ, તથા સ્વકીયદ્રવ્યક્ષેત્રકાલભાવૈઃ પરમાત્મદ્રવ્યાદભિન્નાનાં કેવલજ્ઞાનાદિગુણકિંચિદૂન- ચરમશરીરાકારાદિપર્યાયાણાં સંબન્ધિ યદસ્તિત્વં સ એવ મુક્તાત્મદ્રવ્યસ્ય સદ્ભાવઃ . યથા સ્વકીય- દ્રવ્યક્ષેત્રકાલભાવૈઃ પીતત્વાદિગુણકુણ્ડલાદિપર્યાયેભ્યઃ સકાશાદભિન્નસ્ય સુવર્ણસ્ય સમ્બન્ધિ યદસ્તિત્વં સ સ્વરૂપકો ધારણ કરકે પ્રવર્તમાન દ્રવ્યકે અસ્તિત્વસે જિનકી ઉત્પત્તિ હોતી હૈ, — ઐસે ગુણોં ઔર પર્યાયોંસે જો દ્રવ્યકા અસ્તિત્વ હૈ, વહ સ્વભાવ હૈ . (દ્રવ્યસે, ક્ષેત્રસે, કાલસે યા ભાવસે સુવર્ણસે ભિન્ન ન દિખાઈ દેનેવાલે પીતત્વાદિક ઔર કુણ્ડલાદિકકા અસ્તિત્વ વહ સુવર્ણકા હી અસ્તિત્વ હૈ, ક્યોંકિ પીતત્વાદિકકે ઔર કુણ્ડલાદિકકે સ્વરૂપકો સુવર્ણ હી ધારણ કરતા હૈ, ઇસલિયે સુવર્ણકે અસ્તિત્વસે હી પીતત્વાદિકકી ઔર કુણ્ડલાદિકકી નિષ્પત્તિ — સિદ્ધ — હોતી હૈ; સુવર્ણ ન હો તો પીતત્વાદિક ઔર કુણ્ડલાદિક ભી ન હોં, ઇસીપ્રકાર દ્રવ્યસે, ક્ષેત્રસે, કાલસે યા ભાવસે દ્રવ્યસે ભિન્ન નહીં દિખાઈ દેનેવાલે ગુણોં ઔર પર્યાયોંકા અસ્તિત્વ વહ દ્રવ્યકા હી અસ્તિત્વ હૈ, ક્યોંકિ ગુણોં ઔર પર્યાયોંકે સ્વરૂપકો દ્રવ્ય હી ધારણ કરતા હૈ, ઇસલિયે દ્રવ્યકે અસ્તિત્વસે હી ગુણોંકી ઔર પર્યાયોંકી નિષ્પત્તિ હોતી હૈ, દ્રવ્ય ન હો તો ગુણ ઔર પર્યાયેં ભી ન હોં . ઐસા અસ્તિત્વ વહ દ્રવ્યકા સ્વભાવ હૈ .)
અથવા, જૈસે દ્રવ્યસે, ક્ષેત્રસે, કાલસે યા ભાવસે ૧જો પીતત્વાદિ ગુણોંસે ઔર કુણ્ડલાદિ પર્યાયોંસે પૃથક્ નહીં દિખાઈ દેતા; કર્તા -કરણ -અધિકરણરૂપસે સુવર્ણકે સ્વરૂપકો ધારણ કરકે પ્રવર્તમાન પીતત્વાદિગુણોં ઔર કુણ્ડલાદિપર્યાયોંસે જિસકી નિષ્પત્તિ હોતી હૈ, — ઐસે સુવર્ણકા, મૂલસાધનપનેસે ૨ઉનસે નિષ્પન્ન હોતા હુઆ, જો અસ્તિત્વ હૈ, વહ સ્વભાવ હૈ; ઉસીપ્રકાર દ્રવ્યસે, ક્ષેત્રસે, કાલસે યા ભાવસે ગુણોંસે ઔર પર્યાયોંસે જો પૃથક્ નહીં દિખાઈ દેતા, કર્તા-
૧૭૬પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-
૧. જો = જો સુવર્ણ .
૨. ઉનસે = પીતત્વાદિ ગુણોં ઔર કુણ્ડલાદિ પર્યાયોંસે . (સુવર્ણકા અસ્તિત્વ નિષ્પન્ન હોનેમેં, ઉપજનેમેં, યા