ઇહ કિલ પ્રપંચિતવૈચિત્ર્યેણ દ્રવ્યાન્તરેભ્યો વ્યાવૃત્ય વૃત્તેન પ્રતિદ્રવ્યં સીમાનમાસૂત્રયતા વિશેષલક્ષણભૂતેન ચ સ્વરૂપાસ્તિત્વેન લક્ષ્યમાણાનામપિ સર્વદ્રવ્યાણામસ્તમિતવૈચિત્ર્યપ્રપંચ પ્રવૃત્ય વૃત્તં પ્રતિદ્રવ્યમાસૂત્રિતં સીમાનં ભિન્દત્સદિતિ સર્વગતં સામાન્યલક્ષણભૂતં સાદૃશ્યાસ્તિત્વમેકં ખલ્વવબોધવ્યમ્ . એવં સદિત્યભિધાનં સદિતિ પરિચ્છેદનં ચ સર્વાર્થપરામર્શિ સ્યાત્ . યદિ પુનરિદમેવં ન સ્યાત્તદા કિંચિત્સદિતિ કિંચિદસદિતિ કિંચિત્સચ્ચાસચ્ચેતિ કિંચિદવાચ્યમિતિ ચ સ્યાત્ . તત્તુ વિપ્રતિષિદ્ધમેવ . પ્રસાધ્યં ચૈતદનોકહવત્ . યથા હિ બહૂનાં બહુવિધાનામનો- સમસ્તશેષદ્રવ્યાણામપિ વ્યવસ્થાપનીયમિત્યર્થઃ ..૯૬.. અથ સાદૃશ્યાસ્તિત્વશબ્દાભિધેયાં મહાસત્તાં પ્રજ્ઞાપયતિ — ઇહ વિવિહલક્ખણાણં ઇહ લોકે પ્રત્યેકસત્તાભિધાનેન સ્વરૂપાસ્તિત્વેન વિવિધલક્ષણાનાં ભિન્નલક્ષણાનાં ચેતનાચેતનમૂર્તામૂર્તપદાર્થાનાં લક્ખણમેગં તુ એકમખણ્ડલક્ષણં ભવતિ . કિં કર્તૃ . સદિત્તિ સર્વં સદિતિ મહાસત્તારૂપમ્ . કિંવિશિષ્ટમ્ . સવ્વગયં સંકરવ્યતિકરપરિહારરૂપસ્વજાત્યવિરોધેન
અબ યહ (નીચે અનુસાર) સાદૃશ્ય -અસ્તિત્વકા કથન હૈ : —
અન્વયાર્થ : — [ધર્મં ] ધર્મકા [ખલુ ] વાસ્તવમેં [ઉપદિશતા ] ઉપદેશ કરતે હુયે [જિનવરવૃષભેણ ] ૧જિનવરવૃષભને [ઇહ ] ઇસ વિશ્વમેં [વિવિધલક્ષણાનાં ] વિવિધ લક્ષણવાલે (ભિન્ન ભિન્ન સ્વરૂપાસ્તિત્વવાલે સર્વ) દ્રવ્યોંકા [સત્ ઇતિ ] ‘સત્’ ઐસા [સર્વગતં ] ૨સર્વગત [લક્ષણં ] લક્ષણ (સાદૃશ્યાસ્તિત્વ) [એકં ] એક [પ્રજ્ઞપ્તમ્ ] કહા હૈ ..૯૭..
ટીકા : — ઇસ વિશ્વમેં, વિચિત્રતાકો વિસ્તારિત કરતે હુએ (વિવિધતા -અનેકતાકો દિખાતે હુએ), અન્ય દ્રવ્યોંસે ૩વ્યાવૃત્ત રહકર પ્રવર્તમાન, ઔર પ્રત્યેક દ્રવ્યકી સીમાકો બાઁધતે હુએ ઐસે વિશેષલક્ષણભૂત સ્વરૂપાસ્તિત્વસે (સમસ્ત દ્રવ્ય) લક્ષિત હોતે હૈં ફિ ર ભી સર્વ દ્રવ્યોંકા, વિચિત્રતાકે વિસ્તારકો અસ્ત કરતા હુઆ, સર્વ દ્રવ્યોંમેં પ્રવૃત્ત હોકર રહનેવાલા, ઔર પ્રત્યેક દ્રવ્યકી બઁધી હુઈ સીમાકી અવગણના કરતા હુઆ, ‘સત્’ ઐસા જો સર્વગત સામાન્યલક્ષણભૂત સાદૃશ્યાસ્તિત્વ હૈ વહ વાસ્તવમેં એક હી જાનના ચાહિએ . ઇસપ્રકાર ‘સત્’ ઐસા કથન ઔર ‘સત્’ ઐસા જ્ઞાન સર્વ પદાર્થોંકા ૪પરામર્શ કરનેવાલા હૈ . યદિ વહ ઐસા (સર્વપદાર્થપરામર્શી) ન હો તો કોઈ પદાર્થ સત્, (અસ્તિત્વવાલા) કોઈ અસત્ (અસ્તિત્વ રહિત), કોઈ સત્ તથા અસત્ ઔર કોઈ અવાચ્ય હોના ચાહિયે; કિન્તુ વહ તો વિરુદ્ધ હી હૈ, ઔર યહ (‘સત્’ ઐસા કથન ઔર જ્ઞાનકે સર્વપદાર્થપરામર્શી હોનેકી બાત) તો સિદ્ધ હો સકતી હૈ, વૃક્ષકી ભાઁતિ .
૧૮૦પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-
૧. જિનવરવૃષભ = જિનવરોંમેં શ્રેષ્ઠ; તીર્થંકર .૨. સર્વગત = સર્વમેં વ્યાપનેવાલા .
૩. વ્યાવૃત્ત = પૃથક્; અલગ; ભિન્ન .૪. પરામર્શ = સ્પર્શ; વિચાર; લક્ષ; સ્મરણ .