ન ખલુ દ્રવ્યૈર્દ્રવ્યાન્તરાણામારમ્ભઃ, સર્વદ્રવ્યાણાં સ્વભાવસિદ્ધત્વાત્ . સ્વભાવસિદ્ધત્વં તુ
તેષામનાદિનિધનત્વાત્ . અનાદિનિધનં હિ ન સાધનાન્તરમપેક્ષતે . ગુણપર્યાયાત્માનમાત્મનઃ
સ્વભાવમેવ મૂલસાધનમુપાદાય સ્વયમેવ સિદ્ધસિદ્ધિમદ્ભૂતં વર્તતે . યત્તુ દ્રવ્યૈરારભ્યતે ન તદ્
દ્રવ્યાન્તરં, કાદાચિત્કત્વાત્ સ પર્યાયઃ, દ્વયણુકાદિવન્મનુષ્યાદિવચ્ચ . દ્રવ્યં પુનરનવધિ
ત્રિસમયાવસ્થાયિ ન તથા સ્યાત્ . અથૈવં યથા સિદ્ધં સ્વભાવત એવ દ્રવ્યં, તથા સદિત્યપિ
તત્સ્વભાવત એવ સિદ્ધમિત્યવધાર્યતામ્, સત્તાત્મનાત્મનઃ સ્વભાવેન નિષ્પન્નનિષ્પત્તિમદ્ભાવ-
યુક્તત્વાત્ . ન ચ દ્રવ્યાદર્થાન્તરભૂતા સત્તોપપત્તિમભિપ્રપદ્યતે, યતસ્તત્સમવાયાત્તત્સદિતિ સ્યાત્ .
તત્સદપિ સ્વભાવત એવેત્યાખ્યાતિ — દવ્વં સહાવસિદ્ધં દ્રવ્યં પરમાત્મદ્રવ્યં સ્વભાવસિદ્ધં ભવતિ . કસ્માત્ .
અનાદ્યનન્તેન પરહેતુનિરપેક્ષેણ સ્વતઃ સિદ્ધેન કેવલજ્ઞાનાદિગુણાધારભૂતેન સદાનન્દૈકરૂપસુખસુધારસપરમ-
સમરસીભાવપરિણતસર્વશુદ્ધાત્મપ્રદેશભરિતાવસ્થેન શુદ્ધોપાદાનભૂતેન સ્વકીયસ્વભાવેન નિષ્પન્નત્વાત્ .
યચ્ચ સ્વભાવસિદ્ધં ન ભવતિ તદ્દ્રવ્યમપિ ન ભવતિ . દ્વયણુકાદિપુદ્ગલસ્કન્ધપર્યાયવત્
મનુષ્યાદિજીવપર્યાયવચ્ચ . સદિતિ યથા સ્વભાવતઃ સિદ્ધં તદ્દ્રવ્યં તથા સદિતિ સત્તાલક્ષણમપિ સ્વભાવત
કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા ]
જ્ઞેયતત્ત્વ -પ્રજ્ઞાપન
૧૮૩
ટીકા : — વાસ્તવમેં દ્રવ્યોંસે દ્રવ્યાન્તરોંકી ઉત્પત્તિ નહીં હોતી, ક્યોંકિ સર્વ દ્રવ્ય
સ્વભાવસિદ્ધ હૈં . (ઉનકી) સ્વભાવસિદ્ધતા તો ઉનકી અનાદિનિધનતાસે હૈ; ક્યોંકિ
૧અનાદિનિધન સાધનાન્તરકી અપેક્ષા નહીં રખતા . વહ ગુણપર્યાયાત્મક ઐસે અપને સ્વભાવકો
હી — જો કિ મૂલ સાધન હૈ ઉસે — ધારણ કરકે સ્વયમેવ સિદ્ધ હુઆ વર્તતા હૈ .
જો દ્રવ્યોંસે ઉત્પન્ન હોતા હૈ વહ તો દ્રવ્યાન્તર નહીં હૈ, ૨કાદાચિત્કપનેકે કારણ પર્યાય
હૈ; જૈસે – દ્વિઅણુક ઇત્યાદિ તથા મનુષ્ય ઇત્યાદિ . દ્રવ્ય તો અનવધિ (મર્યાદા રહિત) ત્રિસમય –
અવસ્થાયી (ત્રિકાલસ્થાયી) હોનેસે ઉત્પન્ન નહીં હોતા .
અબ ઇસપ્રકાર – જૈસે દ્રવ્ય સ્વભાવસે હી સિદ્ધ હૈ ઉસીપ્રકાર ‘(વહ) સત્ હૈ’ ઐસા ભી
ઉસકે સ્વભાવસે હી સિદ્ધ હૈ, ઐસા નિર્ણય હો; ક્યોંકિ સત્તાત્મક ઐસે અપને સ્વભાવસે
નિષ્પન્ન હુએ ભાવવાલા હૈ ( – દ્રવ્યકા ‘સત્ હૈ’ ઐસા ભાવ દ્રવ્યકે સત્તાસ્વરૂપ સ્વભાવકા હી
બના હુઆ હૈ) .
દ્રવ્યસે અર્થાન્તરભૂત સત્તા ઉત્પન્ન નહીં હૈ (-નહીં બન સકતી, યોગ્ય નહીં હૈ) કિ જિસકે
સમવાયસે વહ (-દ્રવ્ય) ‘સત્’ હો . (ઇસીકો સ્પષ્ટ સમઝાતે હૈં ) : —
૧. અનાદિનિધન = આદિ ઔર અન્તસે રહિત . (જો અનાદિઅનન્ત હો ઉસકી સિદ્ધિકે લિયે અન્ય સાધનકી
આવશ્યકતા નહીં હૈ .)
૨. કાદાચિત્ક = કદાચિત્ – કિસીસમય હો ઐસા; અનિત્ય .