સતઃ સત્તાયાશ્ચ ન તાવદ્યુતસિદ્ધત્વેનાર્થાન્તરત્વં, તયોર્દણ્ડદણ્ડિવદ્યુતસિદ્ધસ્યાદર્શનાત્ . અયુત- સિદ્ધત્વેનાપિ ન તદુપપદ્યતે . ઇહેદમિતિ પ્રતીતેરુપપદ્યત ઇતિ ચેત્ કિંનિબન્ધના હીહેદમિતિ પ્રતીતિઃ . ભેદનિબન્ધનેતિ ચેત્ કો નામ ભેદઃ . પ્રાદેશિક અતાદ્ભાવિકો વા . ન તાવત્પ્રાદેશિકઃ, પૂર્વમેવ યુતસિદ્ધત્વસ્યાપસારણાત્ . અતાદ્ભાવિકશ્ચેત્ ઉપપન્ન એવ, યદ્ દ્રવ્યં તન્ન ગુણ ઇતિ વચનાત્ . અયં તુ ન ખલ્વેકાન્તેનેહેદમિતિ પ્રતીતેર્નિબન્ધનં, એવ ભવતિ, ન ચ ભિન્નસત્તાસમવાયાત્ . અથવા યથા દ્રવ્યં સ્વભાવતઃ સિદ્ધં તથા તસ્ય યોઽસૌ સત્તાગુણઃ સોઽપિ સ્વભાવસિદ્ધ એવ . કસ્માદિતિ ચેત્ . સત્તાદ્રવ્યયોઃ સંજ્ઞાલક્ષણપ્રયોજનાદિભેદેઽપિ દણ્ડદણ્ડિવદ્ભિન્નપ્રદેશાભાવાત્ . ઇદં કે કથિતવન્તઃ . જિણા તચ્ચદો સમક્ખાદા જિનાઃ કર્તારઃ તત્ત્વતઃ સમ્યગાખ્યાતવન્તઃ કથિતવન્તઃ સિદ્ધં તહ આગમદો સન્તાનાપેક્ષયા દ્રવ્યાર્થિકનયેનાનાદિનિધનાગમાદપિ તથા સિદ્ધં ણેચ્છદિ જો સો હિ પરસમઓ નેચ્છતિ ન મન્યતે ય ઇદં વસ્તુસ્વરૂપં સ હિ સ્ફુ ટં પરસમયો
પ્રથમ તો ૧સત્સે ૨સત્તાકી ૩યુતસિદ્ધતાસે અર્થાન્તરત્વ નહીં હૈ, ક્યોંકિ દણ્ડ ઔર દણ્ડીકી ભાઁતિ ઉનકે સમ્બન્ધમેં યુતસિદ્ધતા દિખાઈ નહીં દેતી . (દૂસરે) અયુતસિદ્ધતાસે ભી વહ (અર્થાન્તરત્વ) નહીં બનતા . ‘ઇસમેં યહ હૈ (અર્થાત્ દ્રવ્યમેં સત્તા હૈ)’ ઐસી પ્રતીતિ હોતી હૈ ઇસલિયે વહ બન સકતા હૈ, — ઐસા કહા જાય તો (પૂછતે હૈં કિ) ‘ઇસમેં યહ હૈ’ ઐસી પ્રતીતિ કિસકે આશ્રય (-કારણ) સે હોતી હૈ ? યદિ ઐસા કહા જાય કિ ભેદકે આશ્રયસે (અર્થાત્ દ્રવ્ય ઔર સત્તામેં ભેદ હોનેસે) હોતી હૈ તો, વહ કૌનસા ભેદ હૈ ? પ્રાદેશિક યા અતાદ્ભાવિક ? ૪પ્રાદેશિક તો હૈ નહીં, ક્યોંકિ યુતસિદ્ધત્વ પહલે હી રદ્દ (નષ્ટ, નિરર્થક) કર દિયા ગયા હૈ, ઔર યદિ હૈ કિ ‘જો દ્રવ્ય હૈ વહ ગુણ નહીં હૈ .’ પરન્તુ (યહાઁ ભી યહ ધ્યાનમેં રખના કિ) યહ અતાદ્ભાવિક ભેદ ‘એકાન્તસે ઇસમેં યહ હૈ’ ઐસી પ્રતીતિકા આશ્રય (કારણ) નહીં હૈ, ક્યોંકિ વહ
૧૮૪પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-
૫અતાદ્ભાવિક કહા જાય તો વહ ઉપપન્ન હી (ઠીક હી) હૈ, ક્યોંકિ ઐસા (શાસ્ત્રકા) વચન
૧. સત્ = અસ્તિત્વવાન્ અર્થાત્ દ્રવ્ય .૨. સત્તા = અસ્તિત્વ (ગુણ) .
૩. યુતસિદ્ધ = જુડકર સિદ્ધ હુઆ; સમવાયસે – સંયોગસે સિદ્ધ હુઆ . [જૈસે લાઠી ઔર મનુષ્યકે ભિન્ન હોને
પર ભી લાઠીકે યોગસે મનુષ્ય ‘લાઠીવાલા’ હોતા હૈ, ઇસીપ્રકાર સત્તા ઔર દ્રવ્યકે અલગ હોને પર ભી
સત્તાકે યોગસે દ્રવ્ય ‘સત્તાવાલા’ (‘સત્’) હુઆ હૈ ઐસા નહીં હૈ . લાઠી ઔર મનુષ્યકી ભાઁતિ સત્તા ઔર
દ્રવ્ય અલગ દિખાઈ હી નહીં દેતે . ઇસપ્રકાર ‘લાઠી’ ઔર લાઠીવાલે’ કી ભાઁતિ ‘સત્તા’ ઔર ‘સત્’કે
સંબંધમેં યુતસિદ્ધતા નહીં હૈ . ]
૪. દ્રવ્ય ઔર સત્તામેં પ્રદેશભેદ નહીં હૈ; ક્યોંકિ પ્રદેશભેદ હો તો યુતસિદ્ધત્વ આયે, જિસકો પહલે હી રદ્દ કરકે બતાયા હૈ .
૫. દ્રવ્ય વહ ગુણ નહીં હૈ ઔર ગુણ વહ દ્રવ્ય નહીં હૈ, – ઐસે દ્રવ્ય -ગુણકે ભેદકો (ગુણ -ગુણી -ભેદકો) અતાદ્ભાવિક (તદ્રૂપ ન હોનેરૂપ) ભેદ કહતે હૈં . યદિ દ્રવ્ય ઔર સત્તામેં ઐસા ભેદ કહા જાય તો વહ યોગ્ય હી હૈ .