સ્વયમેવોન્મગ્નનિમગ્નત્વાત્ . તથા હિ — યદૈવ પર્યાયેણાર્પ્યતે દ્રવ્યં તદૈવ ગુણવદિદં દ્રવ્યમય- મસ્ય ગુણઃ, શુભ્રમિદમુત્તરીયમયમસ્ય શુભ્રો ગુણ ઇત્યાદિવદતાદ્ભાવિકો ભેદ ઉન્મજ્જતિ . યદા તુ દ્રવ્યેણાર્પ્યતે દ્રવ્યં તદાસ્તમિતસમસ્તગુણવાસનોન્મેષસ્ય તથાવિધં દ્રવ્યમેવ શુભ્રમુત્તરીય- મિત્યાદિવત્પ્રપશ્યતઃ સમૂલ એવાતાદ્ભાવિકો ભેદો નિમજ્જતિ . એવં હિ ભેદે નિમજ્જતિ તત્પ્રત્યયા પ્રતીતિર્નિમજ્જતિ . તસ્યાં નિમજ્જત્યામયુતસિદ્ધત્વોત્થમર્થાન્તરત્વં નિમજ્જતિ . તતઃ સમસ્તમપિ દ્રવ્યમેવૈકં ભૂત્વાવતિષ્ઠતે . યદા તુ ભેદ ઉન્મજ્જતિ, તસ્મિન્નુન્મજ્જતિ તત્પ્રત્યયા પ્રતીતિ- રુન્મજ્જતિ, તસ્યામુન્મજ્જત્યામયુતસિદ્ધત્વોત્થમર્થાન્તરત્વમુન્મજ્જતિ, તદાપિ તત્પર્યાયત્વેનોન્મજ્જજ્જલ- રાશેર્જલકલ્લોલ ઇવ દ્રવ્યાન્ન વ્યતિરિક્તં સ્યાત્ . એવં સતિ સ્વયમેવ સદ્ દ્રવ્યં ભવતિ . યસ્ત્વેવં મિથ્યાદૃષ્ટિર્ભવતિ . એવં યથા પરમાત્મદ્રવ્યં સ્વભાવતઃ સિદ્ધમવબોદ્ધવ્યં તથા સર્વદ્રવ્યાણીતિ . અત્ર દ્રવ્યં કેનાપિ પુરુષેણ ન ક્રિયતે . સત્તાગુણોઽપિ દ્રવ્યાદ્ભિન્નો નાસ્તીત્યભિપ્રાયઃ ..૯૮.. અથોત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યત્વે (અતાદ્ભાવિક ભેદ) સ્વયમેવ ૧ઉન્મગ્ન ઔર ૨નિમગ્ન હોતા હૈ . વહ ઇસપ્રકાર હૈ : — જબ દ્રવ્યકો પર્યાય પ્રાપ્ત કરાઈ જાય ( અર્થાત્ જબ દ્રવ્યકો પર્યાય પ્રાપ્ત કરતી હૈ — પહુઁચતી હૈ ઇસપ્રકાર પર્યાયાર્થિકનયસે દેખા જાય) તબ હી — ‘શુક્લ યહ વસ્ત્ર હૈ, યહ ઇસકા શુક્લત્વ ગુણ હૈ’ ઇત્યાદિકી ભાઁતિ — ‘ગુણવાલા યહ દ્રવ્ય હૈ, યહ ઇસકા ગુણ હૈ’ ઇસપ્રકાર અતાદ્ભાવિક ભેદ ઉન્મગ્ન હોતા હૈ; પરન્તુ જબ દ્રવ્યકો દ્રવ્ય પ્રાપ્ત કરાયા જાય (અર્થાત્ દ્રવ્યકો દ્રવ્ય પ્રાપ્ત કરતા હૈ; — પહુઁચતા હૈ ઇસપ્રકાર દ્રવ્યાર્થિકનયસે દેખા જાય), તબ જિસકે સમસ્ત ૩ગુણવાસનાકે ઉન્મેષ અસ્ત હો ગયે હૈં ઐસે ઉસ જીવકો — ‘શુક્લવસ્ત્ર હી હૈ’ ઇત્યાદિકી ભાઁતિ — ‘ઐસા દ્રવ્ય હી હૈ’ ઇસપ્રકાર દેખને પર સમૂલ હી અતાદ્ભાવિક ભેદ નિમગ્ન હોતા હૈ . ઇસપ્રકાર ભેદકે નિમગ્ન હોને પર ઉસકે આશ્રયસે (-કારણસે) હોતી હુઈ પ્રતીતિ નિમગ્ન હોતી હૈ . ઉસકે નિમગ્ન હોને પર અયુતસિદ્ધત્વજનિત અર્થાન્તરપના નિમગ્ન હોતા હૈ, ઇસલિયે સમસ્ત હી એક દ્રવ્ય હી હોકર રહતા હૈ . ઔર જબ ભેદ ઉન્મગ્ન હોતા હૈ, વહ ઉન્મગ્ન હોને પર ઉસકે આશ્રય (કારણ) સે હોતી હુઈ પ્રતીતિ ઉન્મગ્ન હોતી હૈ, ઉસકે ઉન્મગ્ન હોને પર અયુતસિદ્ધત્વજનિત અર્થાન્તરપના ઉન્મગ્ન હોતા હૈ, તબ ભી (વહ) દ્રવ્યકે પર્યાયરૂપસે ઉન્મગ્ન હોનેસે, — જૈસે જલરાશિસે જલતરંગેં વ્યતિરિક્ત નહીં હૈં (અર્થાત્ સમુદ્રસે તરંગેં અલગ નહીં હૈં) ઉસીપ્રકાર — દ્રવ્યસે વ્યતિરિક્ત નહીં હોતા . પ્ર ૨૪
૧. ઉન્મગ્ન હોના = ઊ પર આના; તૈર આના; પ્રગટ હોના (મુખ્ય હોના) .
૨. નિમગ્ન હોના = ડૂબ જાના (ગૌણ હોના) .
૩. ગુણવાસનાકે ઉન્મેષ = દ્રવ્યમેં અનેક ગુણ હોનેકે અભિપ્રાયકી પ્રગટતા; ગુણભેદ હોનેરૂપ મનોવૃત્તિકે (અભિપ્રાયકે) અંકુર .