નેચ્છતિ સ ખલુ પરસમય એવ દ્રષ્ટવ્યઃ ..૯૮..
અથોત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યાત્મકત્વેઽપિ સદ્ દ્રવ્યં ભવતીતિ વિભાવયતિ —
સદવટ્ઠિદં સહાવે દવ્વં દવ્વસ્સ જો હિ પરિણામો .
અત્થેસુ સો સહાવો ઠિદિસંભવણાસસંબદ્ધો ..૯૯..
સદવસ્થિતં સ્વભાવે દ્રવ્યં દ્રવ્યસ્ય યો હિ પરિણામઃ .
અર્થેષુ સ સ્વભાવઃ સ્થિતિસંભવનાશસંબદ્ધઃ ..૯૯..
ઇહ હિ સ્વભાવે નિત્યમવતિષ્ઠમાનત્વાત્સદિતિ દ્રવ્યમ્ . સ્વભાવસ્તુ દ્રવ્યસ્ય ધ્રૌવ્યો-
ત્પાદોચ્છેદૈક્યાત્મકપરિણામઃ . યથૈવ હિ દ્રવ્યવાસ્તુનઃ સામસ્ત્યેનૈકસ્યાપિ વિષ્કમ્ભક્રમ-
સતિ સત્તૈવ દ્રવ્યં ભવતીતિ પ્રજ્ઞાપયતિ — સદવટ્ઠિદં સહાવે દવ્વં દ્રવ્યં મુક્તાત્મદ્રવ્યં ભવતિ . કિં કર્તૃ .
સદિતિ શુદ્ધચેતનાન્વયરૂપમસ્તિત્વમ્ . કિંવિશિષ્ટમ્ . અવસ્થિતમ્ . ક્વ . સ્વભાવે . સ્વભાવં કથયતિ —
દવ્વસ્સ જો હિ પરિણામો તસ્ય પરમાત્મદ્રવ્યસ્ય સંબન્ધી હિ સ્ફુ ટં યઃ પરિણામઃ . કેષુ વિષયેષુ . અત્થેસુ
૧૮૬પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-
ઐસા હોનેસે (યહ નિશ્ચિત હુઆ કિ) દ્રવ્ય સ્વયમેવ સત્ હૈ . જો ઐસા નહીં માનતા વહ
(ઉસે) વાસ્તવમેં ‘પરસમય’ (મિથ્યાદૃષ્ટિ) હી માનના ..૯૮..
અબ, યહ બતલાતે હૈં કિ ઉત્પાદ -વ્યય -ધ્રૌવ્યાત્મક હોને પર ભી દ્રવ્ય ‘સત્’ હૈ : —
અન્વયાર્થ : — [સ્વભાવે ] સ્વભાવમેં [અવસ્થિતં ] અવસ્થિત (હોનેસે) [દ્રવ્યં ] દ્રવ્ય
[સત્ ] ‘સત્’ હૈ; [દ્રવ્યસ્ય ] દ્રવ્યકા [યઃ હિ ] જો [સ્થિતિસંભવનાશસંબદ્ધઃ ]
ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્ય સહિત [પરિણામઃ ] પરિણામ હૈ [સઃ ] વહ [અર્થેષુ સ્વભાવઃ ] પદાર્થોંકા
સ્વભાવ હૈ ..૯૯..
ટીકા : — યહાઁ (વિશ્વમેં) સ્વભાવમેં નિત્ય અવસ્થિત હોનેસે દ્રવ્ય ‘સત્’ હૈ . સ્વભાવ
દ્રવ્યકા ધ્રૌવ્ય -ઉત્પાદ -વિનાશકી એકતાસ્વરૂપ પરિણામ હૈ .
જૈસે ૧દ્રવ્યકા વાસ્તુ સમગ્રપને દ્વારા (અખણ્ડતા દ્વારા) એક હોનેપર ભી, વિસ્તારક્રમમેં
૧. દ્રવ્યકા વાસ્તુ = દ્રવ્યકા સ્વ -વિસ્તાર, દ્રવ્યકા સ્વ -ક્ષેત્ર, દ્રવ્યકા સ્વ -આકાર, દ્રવ્યકા સ્વ -દલ .
(વાસ્તુ = ઘર, નિવાસસ્થાન, આશ્રય, ભૂમિ .)
દ્રવ્યો સ્વભાવ વિષે અવસ્થિત, તેથી ‘સત્’ સૌ દ્રવ્ય છે ;
ઉત્પાદ -ધ્રૌવ્ય -વિનાશયુત પરિણામ દ્રવ્યસ્વભાવ છે. ૯૯.