માનન્ત્યમસદુત્પાદો વા . ધ્રૌવ્યે તુ ક્રમભુવાં ભાવાનામભાવાદ્ દ્રવ્યસ્યાભાવઃ ક્ષણિકત્વં વા .
અત ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યૈરાલમ્બ્યન્તાં પર્યાયાઃ પર્યાયૈશ્ચ દ્રવ્યમાલમ્બ્યન્તાં, યેન સમસ્તમપ્યેતદેકમેવ
દ્રવ્યં ભવતિ ..૧૦૧..
અથોત્પાદાદીનાં ક્ષણભેદમુદસ્ય દ્રવ્યત્વં દ્યોતયતિ —
સમવેદં ખલુ દવ્વં સંભવઠિદિણાસસણ્ણિદટ્ઠેહિં .
એક્કમ્હિ ચેવ સમયે તમ્હા દવ્વં ખુ તત્તિદયં ..૧૦૨..
નિશ્ચિતં પ્રદેશાભેદેઽપિ સ્વકીયસ્વકીયસંજ્ઞાલક્ષણપ્રયોજનાદિભેદેન . તમ્હા દવ્વં હવદિ સવ્વં યતો
નિશ્ચયાધારાધેયભાવેન તિષ્ઠન્ત્યુત્પાદાદયસ્તસ્માત્કારણાદુત્પાદાદિત્રયં સ્વસંવેદનજ્ઞાનાદિપર્યાયત્રયં ચાન્વય-
કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા ]
જ્ઞેયતત્ત્વ -પ્રજ્ઞાપન
૧૯૫
સમય પર હોનેવાલા ઉત્પાદ જિસકા ચિહ્ન હો ઐસા પ્રત્યેક દ્રવ્ય અનંત દ્રવ્યત્વકો પ્રાપ્ત હો
જાયગા) અથવા અસત્કા ઉત્પાદ હો જાયગા; (૩) યદિ દ્રવ્યકા હી ધ્રૌવ્ય માના જાય તો
ક્રમશઃ હોનેવાલે ભાવોંકે અભાવકે કારણ દ્રવ્યકા અભાવ આયગા, અથવા ક્ષણિકપના હોગા .
ઇસલિયે ઉત્પાદ -વ્યય -ધ્રૌવ્યકે દ્વારા પર્યાયેં આલમ્બિત હોં, ઔર પર્યાયોંકે દ્વારા દ્રવ્ય
આલમ્બિત હો, કિ જિસસે યહ સબ એક હી દ્રવ્ય હૈ .
ભાવાર્થ : — બીજ, અંકુર ઔર વૃક્ષત્વ, યહ વૃક્ષકે અંશ હૈં . બીજકા નાશ, અંકુરકા
ઉત્પાદ ઔર વૃક્ષત્વકા ધ્રૌવ્ય – તીનોં એક હી સાથ હોતે હૈં . ઇસપ્રકાર નાશ બીજકે આશ્રિત હૈ,
ઉત્પાદ અંકુરકે આશ્રિત હૈ, ઔર ધ્રૌવ્ય વૃક્ષત્વકે આશ્રિત હૈ; નાશ, ઉત્પાદ ઔર ધ્રૌવ્ય બીજ
અંકુર ઔર વૃક્ષત્વસે ભિન્ન પદાર્થરૂપ નહીં હૈ . તથા બીજ, અંકુર ઔર વૃક્ષત્વ ભી વૃક્ષસે ભિન્ન
પદાર્થરૂપ નહીં હૈં . ઇસલિયે યહ સબ એક વૃક્ષ હી હૈં . ઇસીપ્રકાર નષ્ટ હોતા હુઆ ભાવ, ઉત્પન્ન
હોતા હુઆ ભાવ ઔર ધ્રૌવ્ય ભાવ સબ દ્રવ્યકે અંશ હૈં . નષ્ટ હોતે હુયે ભાવકા નાશ, ઉત્પન્ન હોતે
હુયે ભાવકા ઉત્પાદ ઔર સ્થાયી ભાવકા ધ્રૌવ્ય એક હી સાથ હૈ . ઇસપ્રકાર નાશ નષ્ટ હોતે ભાવકે
આશ્રિત હૈ, ઉત્પાદ ઉત્પન્ન હોતે ભાવકે આશ્રિત હૈ ઔર ધ્રૌવ્ય સ્થાયી ભાવકે આશ્રિત હૈ . નાશ,
ઉત્પાદ ઔર ધ્રૌવ્ય ઉન ભાવોંસે ભિન્ન પદાર્થરૂપ નહીં હૈં . ઔર વે ભાવ ભી દ્રવ્યસે ભિન્ન પદાર્થરૂપ
નહીં હૈં . ઇસલિયે યહ સબ, એક દ્રવ્ય હી હૈં ..૧૦૧..
અબ, ઉત્પાદાદિકા ક્ષણભેદ ૧નિરસ્ત કરકે વે દ્રવ્ય હૈં યહ સમઝાતે હૈં : —
૧. નિરસ્ત કરકે = દૂર કરકે; નષ્ટ કરકે; ખણ્ડિત કરકે; નિરાકૃત કરકે .
ઉત્પાદ – ધ્રૌવ્ય – વિનાશસંજ્ઞિત અર્થ સહ સમવેત છે
એક જ સમયમાં દ્રવ્ય નિશ્ચય, તેથી એ ત્રિક દ્રવ્ય છે . ૧૦૨.