મેવોત્પાદાદયઃ, કુતઃ ક્ષણભેદઃ . તથા હિ — યથા કુલાલદણ્ડચક્રચીવરારોપ્યમાણસંસ્કાર-
સન્નિધૌ ય એવ વર્ધમાનસ્ય જન્મક્ષણઃ, સ એવ મૃત્પિણ્ડસ્ય નાશક્ષણઃ, સ એવ ચ કોટિદ્વયાધિ-
રૂઢસ્ય મૃત્તિકાત્વસ્ય સ્થિતિક્ષણઃ, તથા અન્તરંગબહિરંગસાધનારોપ્યમાણસંસ્કારસન્નિધૌ ય
એવોત્તરપર્યાયસ્ય જન્મક્ષણઃ, સ એવ પ્રાક્તનપર્યાયસ્ય નાશક્ષણઃ, સ એવ ચ કોટિદ્વયાધિરૂઢસ્ય
દ્રવ્યત્વસ્ય સ્થિતિક્ષણઃ . યથા ચ વર્ધમાનમૃત્પિણ્ડમૃત્તિકાત્વેષુ પ્રત્યેકવર્તીન્યુત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યાણિ
ત્રિસ્વભાવસ્પર્શિન્યાં મૃત્તિકાયાં સામસ્ત્યેનૈકસમય એવાવલોક્યન્તે, તથા ઉત્તરપ્રાક્તન-
કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા ]
જ્ઞેયતત્ત્વ -પ્રજ્ઞાપન
૧૯૭
રૂપપર્યાયેણ સ્થિતિરિત્યુક્તલક્ષણસંજ્ઞિત્વોત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યૈઃ સહ . તર્હિ કિં બૌદ્ધમતવદ્ભિન્નભિન્નસમયે ત્રયં
ભવિષ્યતિ . નૈવમ્ . એક્કમ્મિ ચેવ સમયે અઙ્ગુલિદ્રવ્યસ્ય વક્રપર્યાયવત્સંસારિજીવસ્ય મરણકાલે ઋજુગતિવત્
ક્ષીણકષાયચરમસમયે કેવલજ્ઞાનોત્પત્તિવદયોગિચરમસમયે મોક્ષવચ્ચેત્યેકસ્મિન્સમય એવ . તમ્હા દવ્વં ખુ
તત્તિદયં યસ્માત્પૂર્વોક્તપ્રકારેણૈકસમયે ભઙ્ગત્રયેણ પરિણમતિ તસ્માત્સંજ્ઞાલક્ષણપ્રયોજનાદિભેદેઽપિ પ્રદેશા-
નામભેદાત્ત્રયમપિ ખુ સ્ફુ ટં દ્રવ્યં ભવતિ . યથેદં ચારિત્રાચારિત્રપર્યાયદ્વયે ભઙ્ગત્રયમભેદેન દર્શિતં તથા
૧. કોટિ = પ્રકાર (મિટ્ટીપન તો પિણ્ડરૂપ તથા રામપાત્રરૂપ – દોનોં પ્રકારોંમેં વિદ્યમાન હૈ .)
ભિન્ન -ભિન્ન હોતા હૈ, એક નહીં હોતા, — ઐસી બાત હૃદયમેં જમતી હૈ .)
(યહાઁ ઉપરોક્ત શંકાકા સમાધાન કિયા જાતા હૈ : — ઇસપ્રકાર ઉત્પાદાદિકા
ક્ષણભેદ હૃદયભૂમિમેં તભી ઉતર સકતા હૈ જબ યહ માના જાય કિ ‘દ્રવ્ય સ્વયં હી ઉત્પન્ન
હોતા હૈ, સ્વયં હી ધ્રુવ રહતા હૈ ઔર સ્વયં હી નાશકો પ્રાપ્ત હોતા હૈ !’ કિન્તુ ઐસા તો
માના નહીં ગયા હૈ; (ક્યોંકિ યહ સ્વીકાર ઔર સિદ્ધ કિયા ગયા હૈ કિ) પર્યાયોંકે હી
ઉત્પાદાદિ હૈં; (તબ ફિ ર) વહાઁ ક્ષણભેદ -કહાઁસે હો સકતા હૈ ? યહ સમઝતે હૈં : —
જૈસે કુમ્હાર, દણ્ડ, ચક્ર ઔર ડોરી દ્વારા આરોપિત કિયે જાનેવાલે સંસ્કારકી
ઉપસ્થિતિમેં જો રામપાત્રકા જન્મક્ષણ હોતા હૈ વહી મૃત્તિકાપિણ્ડકા નાશક્ષણ હોતા હૈ, ઔર
વહી દોનોં ૧કોટિયોંમેં રહનેવાલા મિટ્ટીપનકા સ્થિતિક્ષણ હોતા હૈ; ઇસીપ્રકાર અન્તરંગ ઔર
બહિરંગ સાધનોં દ્વારા કિયે જાનેવાલે સંસ્કારોંકી ઉપસ્થિતિમેં, જો ઉત્તર પર્યાયકા જન્મક્ષણ
હોતા હૈ વહી પૂર્વ પર્યાયકા નાશ ક્ષણ હોતા હૈ, ઔર વહી દોનોં કોટિયોંમેં રહનેવાલે
દ્રવ્યત્વકા સ્થિતિક્ષણ હોતા હૈ .
ઔર જૈસે રામપાત્રમેં, મૃત્તિકાપિણ્ડમેં ઔર મિટ્ટીપનમેં ઉત્પાદ, વ્યય ઔર ધ્રૌવ્ય પ્રત્યેક
રૂપમેં (પ્રત્યેક પૃથક્ પૃથક્) વર્તતે હોને પર ભી ત્રિસ્વભાવસ્પર્શી મૃત્તિકામેં વે સમ્પૂર્ણતયા
(સભી એક સાથ) એક સમયમેં હી દેખે જાતે હૈં; ઇસીપ્રકાર ઉત્તર પર્યાયમેં, પૂર્વ પર્યાયમેં
ઔર દ્રવ્યત્વમેં ઉત્પાદ, વ્યય ઔર ધ્રૌવ્ય પ્રત્યેકતયા (એક -એક) પ્રવર્તમાન હોને પર ભી