પર્યાયદ્રવ્યત્વેષુ પ્રત્યેકવર્તીન્યપ્યુત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યાણિ ત્રિસ્વભાવસ્પર્શિનિ દ્રવ્યે સામસ્ત્યેનૈક-
સમય એવાવલોક્યન્તે . યથૈવ ચ વર્ધમાનપિણ્ડમૃત્તિકાત્વવર્તીન્યુત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યાણિ મૃત્તિકૈવ,
ન વસ્ત્વન્તરં; તથૈવોત્તરપ્રાક્તનપર્યાયદ્રવ્યત્વવર્તીન્યપ્યુત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યાણિ દ્રવ્યમેવ, ન ખલ્વ-
ર્થાન્તરમ્ ..૧૦૨..
અથ દ્રવ્યસ્યોત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યાણ્યનેકદ્રવ્યપર્યાયદ્વારેણ ચિન્તયતિ —
પાડુબ્ભવદિ ય અણ્ણો પજ્જાઓ પજ્જઓ વયદિ અણ્ણો .
દવ્વસ્સ તં પિ દવ્વં ણેવ પણટ્ઠં ણ ઉપ્પણ્ણં ..૧૦૩..
પ્રાદુર્ભવતિ ચાન્યઃ પર્યાયઃ પર્યાયો વ્યેતિ અન્યઃ .
દ્રવ્યસ્ય તદપિ દ્રવ્યં નૈવ પ્રણષ્ટં નોત્પન્નમ્ ..૧૦૩..
૧૯૮પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-
સર્વદ્રવ્યપર્યાયેષ્વવબોદ્ધવ્યમિત્યર્થઃ ..૧૦૨.. એવમુત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યરૂપલક્ષણવ્યાખ્યાનમુખ્યતયા ગાથા-
ત્રયેણ તૃતીયસ્થલં ગતમ્ . અથ દ્રવ્યપર્યાયેણોત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યાણિ દર્શયતિ — પાડુબ્ભવદિ ય પ્રાદુર્ભવતિ ચ
જાયતે . અણ્ણો અન્યઃ કશ્ચિદપૂર્વાનન્તજ્ઞાનસુખાદિગુણાસ્પદભૂતઃ શાશ્વતિકઃ . સ કઃ . પજ્જાઓ
૧ત્રિસ્વભાવસ્પર્શી દ્રવ્યમેં વે સંપૂર્ણતયા (તીનોં એકસાથ) એક સમયમેં હી દેખે જાતે હૈં .
ઔર જૈસે રામપાત્ર, મૃત્તિકાપિણ્ડ તથા મિટ્ટીપનમેં પ્રવર્તમાન ઉત્પાદ, વ્યય ઔર ધ્રૌવ્ય
મિટ્ટી હી હૈં, અન્ય વસ્તુ નહીં; ઉસીપ્રકાર ઉત્તર પર્યાય, પૂર્વ પર્યાય, ઔર દ્રવ્યત્વમેં પ્રવર્તમાન
ઉત્પાદ, વ્યય ઔર ધ્રૌવ્ય દ્રવ્ય હી હૈં, અન્ય પદાર્થ નહીં ..૧૦૨..
અબ, દ્રવ્યકે ઉત્પાદ -વ્યય -ધ્રૌવ્યકો ૨અનેકદ્રવ્યપર્યાય દ્વારા વિચારતે હૈં : —
અન્વયાર્થ : — [દ્રવ્યસ્ય ] દ્રવ્યકી [અન્યઃ પર્યાયઃ ] અન્ય પર્યાય [પ્રાદુર્ભવતિ ]
ઉત્પન્ન હોતી હૈ [ચ ] ઔર [અન્યઃ પર્યાયઃ ] કોઈ અન્ય પર્યાય [વ્યેતિ ] નષ્ટ હોતી હૈ;
[તદપિ ] ફિ ર ભી [દ્રવ્યં ] દ્રવ્ય [પ્રણષ્ટં ન એવ ] ન તો નષ્ટ હૈ, [ઉત્પન્નં ન ] ન ઉત્પન્ન હૈ (-
વહ ધ્રુવ હૈ .)..૧૦૩..
૧. ત્રિસ્વભાવસ્પર્શી = તીનોં સ્વભાવોંકો સ્પર્શ કરનેવાલા . (દ્રવ્ય ઉત્પાદ, વ્યય ઔર ધ્રૌવ્ય – ઇન તીનોં
સ્વભાવોંકો ધારણ કરતા હૈ .)
૨. અનેકદ્રવ્યપર્યાય = એકસે અધિક દ્રવ્યોંકે સંયોગસે હોનેવાલી પર્યાય .
ઉપજે દરવનો અન્ય પર્યય, અન્ય કો વિણસે વળી,
પણ દ્રવ્ય તો નથી નષ્ટ કે ઉત્પન્ન દ્રવ્ય નથી તહીં. ૧૦૩.