એકદ્રવ્યપર્યાયા હિ ગુણપર્યાયાઃ, ગુણપર્યાયાણામેકદ્રવ્યત્વાત્ . એકદ્રવ્યત્વં હિ તેષાં સહકારફલવત્ . યથા કિલ સહકારફલં સ્વયમેવ હરિતભાવાત્ પાણ્ડુભાવં પરિણમ- ત્પૂર્વોત્તરપ્રવૃત્તહરિતાપાણ્ડુભાવાભ્યામનુભૂતાત્મસત્તાકં હરિતપાણ્ડુભાવાભ્યાં સમમવિશિષ્ટસત્તાક- વિનાશો નાસ્તિ, તતઃ કારણાદ્દ્રવ્યપર્યાયા અપિ દ્રવ્યલક્ષણં ભવન્તીત્યભિપ્રાયઃ ..૧૦૩.. અથ દ્રવ્યસ્યોત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યાણિ ગુણપર્યાયમુખ્યત્વેન પ્રતિપાદયતિ — પરિણમદિ સયં દવ્વં પરિણમતિ સ્વયં સ્વયમેવોપાદાનકારણભૂતં જીવદ્રવ્યં કર્તૃ . કં પરિણમતિ . ગુણદો ય ગુણંતરં નિરુપરાગસ્વસંવેદનજ્ઞાન-
અબ, દ્રવ્યકે ઉત્પાદ -વ્યય -ધ્રૌવ્ય એકદ્રવ્યપર્યાય દ્વારા વિચારતે હૈં : —
અન્વયાર્થ : — [સદવિશિષ્ટં ] સત્તાપેક્ષાસે અવિશિષ્ટરૂપસે, [દ્રવ્યં સ્વયં ] દ્રવ્ય સ્વયં હી [ગુણતઃ ચ ગુણાન્તરં ] ગુણસે ગુણાન્તરરૂપ [પરિણમતે ] પરિણમિત હોતા હૈ, અર્થાત્ દ્રવ્ય સ્વયં હી એક ગુણપર્યાયમેંસે અન્ય ગુણપર્યાયરૂપ પરિણમિત હોતા હૈ, ઔર ઉસકી સત્તા ગુણપર્યાયોંકી સત્તાકે સાથ અવિશિષ્ટ — અભિન્ન — એક હી રહતી હૈ), [તસ્માત્ પુનઃ ] ઔર ઉનસે [ગુણપર્યાયાઃ] ગુણપર્યાયેં [દ્રવ્યમ્ એવ ઇતિ ભણિતાઃ ] દ્રવ્ય હી કહી ગઈ હૈં ..૧૦૪..
ટીકા : — ગુણપર્યાયેં એક દ્રવ્યપર્યાયેં હૈં, ક્યોંકિ ગુણપર્યાયોંકો એક દ્રવ્યપના હૈ, (અર્થાત્ ગુણપર્યાયેં એકદ્રવ્યકી પર્યાયેં હૈં, ક્યોંકિ વે એક હી દ્રવ્ય હૈં — ભિન્ન -ભિન્ન દ્રવ્ય નહીં .) ઉનકા એકદ્રવ્યત્વ આમ્રફલકી ભાઁતિ હૈ . જૈસે – આમ્રફલ સ્વયં હી હરિતભાવમેંસે પીતભાવરૂપ પરિણમિત હોતા હુઆ, પ્રથમ ઔર પશ્ચાત્ પ્રવર્તમાન હરિતભાવ ઔર પીતભાવકે દ્વારા અપની સત્તાકા અનુભવ કરતા હૈ, ઇસલિયે હરિતભાવ ઔર પીતભાવકે સાથ ૧અવિશિષ્ટ
૨૦૦પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-
૧. અવિશિષ્ટ સત્તાવાલા = અભિન્ન સત્તાવાલા; એક સત્તાવાલા; (આમકી સત્તા હરે ઔર પીલે ભાવકી સત્તાસે અભિન્ન હૈ, ઇસલિયે આમ ઔર હરિતભાવ તથા પીતભાવ એક હી વસ્તુ હૈં, ભિન્ન નહીં .)