અથ દ્રવ્યસ્યોત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યાણ્યેકદ્રવ્યપર્યાયદ્વારેણ ચિન્તયતિ —
પરિણમદિ સયં દવ્વં ગુણદો ય ગુણંતરં સદવિસિટ્ઠં .
તમ્હા ગુણપજ્જાયા ભણિયા પુણ દવ્વમેવ ત્તિ ..૧૦૪..
પરિણમતિ સ્વયં દ્રવ્યં ગુણતશ્ચ ગુણાન્તરં સદવિશિષ્ટમ્ .
તસ્માદ્ગુણપર્યાયા ભણિતાઃ પુનઃ દ્રવ્યમેવેતિ ..૧૦૪..
એકદ્રવ્યપર્યાયા હિ ગુણપર્યાયાઃ, ગુણપર્યાયાણામેકદ્રવ્યત્વાત્ . એકદ્રવ્યત્વં હિ
તેષાં સહકારફલવત્ . યથા કિલ સહકારફલં સ્વયમેવ હરિતભાવાત્ પાણ્ડુભાવં પરિણમ-
ત્પૂર્વોત્તરપ્રવૃત્તહરિતાપાણ્ડુભાવાભ્યામનુભૂતાત્મસત્તાકં હરિતપાણ્ડુભાવાભ્યાં સમમવિશિષ્ટસત્તાક-
૨૦૦પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-
વિનાશો નાસ્તિ, તતઃ કારણાદ્દ્રવ્યપર્યાયા અપિ દ્રવ્યલક્ષણં ભવન્તીત્યભિપ્રાયઃ ..૧૦૩.. અથ
દ્રવ્યસ્યોત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યાણિ ગુણપર્યાયમુખ્યત્વેન પ્રતિપાદયતિ — પરિણમદિ સયં દવ્વં પરિણમતિ સ્વયં
સ્વયમેવોપાદાનકારણભૂતં જીવદ્રવ્યં કર્તૃ . કં પરિણમતિ . ગુણદો ય ગુણંતરં નિરુપરાગસ્વસંવેદનજ્ઞાન-
અબ, દ્રવ્યકે ઉત્પાદ -વ્યય -ધ્રૌવ્ય એકદ્રવ્યપર્યાય દ્વારા વિચારતે હૈં : —
અન્વયાર્થ : — [સદવિશિષ્ટં ] સત્તાપેક્ષાસે અવિશિષ્ટરૂપસે, [દ્રવ્યં સ્વયં ] દ્રવ્ય સ્વયં
હી [ગુણતઃ ચ ગુણાન્તરં ] ગુણસે ગુણાન્તરરૂપ [પરિણમતે ] પરિણમિત હોતા હૈ, અર્થાત્ દ્રવ્ય સ્વયં
હી એક ગુણપર્યાયમેંસે અન્ય ગુણપર્યાયરૂપ પરિણમિત હોતા હૈ, ઔર ઉસકી સત્તા ગુણપર્યાયોંકી
સત્તાકે સાથ અવિશિષ્ટ — અભિન્ન — એક હી રહતી હૈ), [તસ્માત્ પુનઃ ] ઔર ઉનસે
[ગુણપર્યાયાઃ] ગુણપર્યાયેં [દ્રવ્યમ્ એવ ઇતિ ભણિતાઃ ] દ્રવ્ય હી કહી ગઈ હૈં ..૧૦૪..
ટીકા : — ગુણપર્યાયેં એક દ્રવ્યપર્યાયેં હૈં, ક્યોંકિ ગુણપર્યાયોંકો એક દ્રવ્યપના હૈ,
(અર્થાત્ ગુણપર્યાયેં એકદ્રવ્યકી પર્યાયેં હૈં, ક્યોંકિ વે એક હી દ્રવ્ય હૈં — ભિન્ન -ભિન્ન દ્રવ્ય
નહીં .) ઉનકા એકદ્રવ્યત્વ આમ્રફલકી ભાઁતિ હૈ . જૈસે – આમ્રફલ સ્વયં હી હરિતભાવમેંસે
પીતભાવરૂપ પરિણમિત હોતા હુઆ, પ્રથમ ઔર પશ્ચાત્ પ્રવર્તમાન હરિતભાવ ઔર પીતભાવકે
દ્વારા અપની સત્તાકા અનુભવ કરતા હૈ, ઇસલિયે હરિતભાવ ઔર પીતભાવકે સાથ ૧અવિશિષ્ટ
સત્ત્વ સ્વયં દરવ ગુણથી ગુણાંતર પરિણમે,
તેથી વળી દ્રવ્ય જ કહ્યા છે સર્વગુણપર્યાયને. ૧૦૪.
૧. અવિશિષ્ટ સત્તાવાલા = અભિન્ન સત્તાવાલા; એક સત્તાવાલા; (આમકી સત્તા હરે ઔર પીલે ભાવકી સત્તાસે
અભિન્ન હૈ, ઇસલિયે આમ ઔર હરિતભાવ તથા પીતભાવ એક હી વસ્તુ હૈં, ભિન્ન નહીં .)