અથ સત્તાદ્રવ્યયોરનર્થાન્તરત્વે યુક્તિમુપન્યસ્યતિ —
ણ હવદિ જદિ સદ્દવ્વં અસદ્ધુવં હવદિ તં કધં દવ્વં .
હવદિ પુણો અણ્ણં વા તમ્હા દવ્વં સયં સત્તા ..૧૦૫..
ન ભવતિ યદિ સદ્દ્રવ્યમસદ્ધ્રુવં ભવતિ તત્કથં દ્રવ્યમ્ .
ભવતિ પુનરન્યદ્વા તસ્માદ્દ્રવ્યં સ્વયં સત્તા ..૧૦૫..
યદિ હિ દ્રવ્યં સ્વરૂપત એવ સન્ન સ્યાત્તદા દ્વિતયી ગતિઃ અસદ્વા ભવતિ, સત્તાતઃ
પૃથગ્વા ભવતિ . તત્રાસદ્ભવદ્ ધ્ર્રૌવ્યસ્યાસંભવાદાત્માનમધારયદ્ દ્રવ્યમેવાસ્તં ગચ્છેત્; સત્તાતઃ
વિભાવગુણાન્તરં પરિણમતિ, પુદ્ગલદ્રવ્યં વા પૂર્વોક્તશુક્લવર્ણાદિગુણં ત્યક્ત્વા રક્તાદિગુણાન્તરં પરિણમતિ,
હરિતગુણં ત્યક્ત્વા પાણ્ડુરગુણાન્તરમામ્રફલમિવેતિ ભાવાર્થઃ ..૧૦૪.. એવં સ્વભાવવિભાવરૂપા દ્રવ્યપર્યાયા
ગુણપર્યાયાશ્ચ નયવિભાગેન દ્રવ્યલક્ષણં ભવન્તિ ઇતિ કથનમુખ્યતયા ગાથાદ્વયેન ચતુર્થસ્થલં ગતમ્ . અથ
૨૦૨પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-
અબ, સત્તા ઔર દ્રવ્ય અર્થાન્તર (ભિન્ન પદાર્થ, અન્ય પદાર્થ) નહીં હોનેકે સમ્બન્ધમેં યુક્તિ
ઉપસ્થિત કરતે હૈં : —
અન્વયાર્થ : — [યદિ ] યદિ [દ્રવ્યં ] દ્રવ્ય [સત્ ન ભવતિ ] (સ્વરૂપસે હી) સત્
ન હો તો — (૧) [ધ્રુવં અસત્ ભવતિ ] નિશ્ચયસે વહ અસત્ હોગા; [તત્ કથં દ્રવ્યં ] (જો અસત્
હોગા) વહ દ્રવ્ય કૈસે હો સકતા હૈ ? [પુનઃ વા ] અથવા (યદિ અસત્ ન હો) તો (૨) [અન્યત્
ભવતિ ] વહ સત્તાસે અન્ય (પૃથક્) હો ! (સો ભી કૈસે હો સકતા હૈ ?) [તસ્માત્ ] ઇસલિયે
[દ્રવ્યં સ્વયં ] દ્રવ્ય સ્વયં હી [સત્તા ] હૈ ..૧૦૫..
ટીકા : — યદિ દ્રવ્ય સ્વરૂપસે હી ૧સત્ ન હો તો દૂસરી ગતિ યહ હો કિ વહ —
(૧) ૨અસત્ હોગા, અથવા (૨) સત્તાસે પૃથક્ હોગા . વહાઁ, (૧) યદિ વહ અસત્ હોગા તો,
ધ્રૌવ્યકે અસંભવકે કારણ સ્વયં સ્થિર ન હોતા હુઆ દ્રવ્યકા હી ૩અસ્ત હો જાયગા; ઔર
૧. સત્ = મૌજૂદ .
૨. અસત્ = નહીં મૌજૂદ ઐસા .
૩. અસ્ત = નષ્ટ . [જો અસત્ હો ઉસકા ટિકના -મૌજૂદ રહના કૈસા ? ઇસલિયે દ્રવ્યકો અસત્ માનનેસે,
દ્રવ્યકે અભાવકા પ્રસંગ આતા હૈ અર્થાત્ દ્રવ્ય હી સિદ્ધ નહીં હોતા . ]
જો દ્રવ્ય હોય ન સત્, ઠરે જ અસત્, બને ક્યમ દ્રવ્ય એ ?
વા ભિન્ન ઠરતું સત્ત્વથી ! તેથી સ્વયં તે સત્ત્વ છે. ૧૦૫.