પૃથગ્ભવત્સત્તામન્તરેણાત્માનં ધારયત્તાવન્માત્રપ્રયોજનાં સત્તામેવાસ્તં ગમયેત્ . સ્વરૂપતસ્તુ-
સદ્ભવદ્ ધ્ર્રૌવ્યસ્ય સંભવાદાત્માનં ધારયદ્દ્રવ્યમુદ્ગચ્છેત્; સત્તાતોઽપૃથગ્ભૂત્વા ચાત્માનં ધારયત્તા-
વન્માત્રપ્રયોજનાં સત્તામુદ્ગમયેત્ . તતઃ સ્વયમેવ દ્રવ્યં સત્ત્વેનાભ્યુપગન્તવ્યં, ભાવભાવ-
વતોરપૃથક્ત્વેનાનન્યત્વાત્ ..૧૦૫..
સત્તાદ્રવ્યયોરભેદવિષયે પુનરપિ પ્રકારાન્તરેણ યુક્તિં દર્શયતિ — ણ હવદિ જદિ સદ્દવ્વં પરમચૈતન્યપ્રકાશરૂપેણ
સ્વરૂપેણ સ્વરૂપસત્તાસ્તિત્વગુણેન યદિ ચેત્ સન્ન ભવતિ . કિં કર્તૃ . પરમાત્મદ્રવ્યં . તદા અસદ્ધુવં હોદિ
અસદવિદ્યમાનં ભવતિ ધ્રુવં નિશ્ચિતમ્ . અવિદ્યમાનં સત્ તં કધં દવ્વં તત્પરમાત્મદ્રવ્યં કથં ભવતિ, કિંતુ
નૈવ . સ ચ પ્રત્યક્ષવિરોધઃ . કસ્માત્ . સ્વસંવેદનજ્ઞાનેન ગમ્યમાનત્વાત્ . અથાવિચારિતરમણીયન્યાયેન
સત્તાગુણાભાવેઽપ્યસ્તીતિ ચેત્, તત્ર વિચાર્યતે – યદિ કેવલજ્ઞાનદર્શનગુણાવિનાભૂતસ્વકીયસ્વરૂપાસ્તિ-
ત્વાત્પૃથગ્ભૂતા તિષ્ઠતિ તદા સ્વરૂપાસ્તિત્વં નાસ્તિ, સ્વરૂપાસ્તિત્વાભાવે દ્રવ્યમપિ નાસ્તિ . અથવા
સ્વકીયસ્વરૂપાસ્તિત્વાત્સંજ્ઞાલક્ષણપ્રયોજનાદિભેદેઽપિ પ્રદેશરૂપેણાભિન્નં તિષ્ઠતિ તદા સંમતમેવ . અત્રાવસરે
સૌગતમતાનુસારી કશ્ચિદાહ – સિદ્ધપર્યાયસત્તારૂપેણ શુદ્ધાત્મદ્રવ્યમુપચારેણાસ્તિ, ન ચ મુખ્યવૃત્ત્યેતિ .
પરિહારમાહ — સિદ્ધપર્યાયોપાદાનકારણભૂતપરમાત્મદ્રવ્યાભાવે સિદ્ધપર્યાયસત્તૈવ ન સંભવતિ, વૃક્ષાભાવે
ફલમિવ . અત્ર પ્રસ્તાવે નૈયાયિકમતાનુસારી કશ્ચિદાહ — હવદિ પુણો અણ્ણં વા તત્પરમાત્મદ્રવ્યં ભવતિ
પુનઃ કિંતુ સત્તાયાઃ સકાશાદન્યદ્ભિન્નં ભવતિ પશ્ચાત્સત્તાસમવાયાત્સદ્ભવતિ . આચાર્યાઃ પરિહારમાહુઃ —
સત્તાસમવાયાત્પૂર્વં દ્રવ્યં સદસદ્વા, યદિ સત્તદા સત્તાસમવાયો વૃથા, પૂર્વમેવાસ્તિત્વં તિષ્ઠતિ; અથાસત્તર્હિ
કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા ]
જ્ઞેયતત્ત્વ -પ્રજ્ઞાપન
૨૦૩
(૨) યદિ સત્તાસે પૃથક્ હો તો સત્તાકે બિના ભી સ્વયં રહતા હુઆ, ઇતના હી માત્ર જિસકા
પ્રયોજન હૈ ઐસી ૧સત્તાકો હી અસ્ત કર દેગા .
કિન્તુ યદિ દ્રવ્ય સ્વરૂપસે હી સત્ હો તો — (૧) ધ્રૌવ્યકે સદ્ભાવકે કારણ સ્વયં સ્થિર
રહતા હુઆ, દ્રવ્ય ઉદિત હોતા હૈ, (અર્થાત્ સિદ્ધ હોતા હૈ); ઔર (૨) સત્તાસે અપૃથક્ રહકર
સ્વયં સ્થિર (-વિદ્યમાન) રહતા હુઆ, ઇતના હી માત્ર જિસકા પ્રયોજન હૈ ઐસી સત્તાકો ઉદિત
(સિદ્ધ) કરતા હૈ .
ઇસલિયે દ્રવ્ય સ્વયં હી સત્ત્વ (સત્તા) હૈ ઐસા સ્વીકાર કરના ચાહિયે, ક્યોંકિ ભાવ
ઔર ૨ભાવવાન્કા અપૃથક્ત્વ દ્વારા અનન્યત્વ હૈ ..૧૦૫..
૧. સત્તાકા કાર્ય ઇતના હી હૈ કિ વહ દ્રવ્યકો વિદ્યમાન રખે . યદિ દ્રવ્ય સત્તાસે ભિન્ન રહકર ભી
સ્થિર રહે તો ફિ ર સત્તાકા પ્રયોજન હી નહીં રહતા, અર્થાત્ સત્તાકે અભાવકા પ્રસંગ આ જાયગા .
૨. ભાવવાન્ = ભાવવાલા . [દ્રવ્ય ભાવવાલા હૈ ઔર સત્તા ઉસકા ભાવ હૈ . વે અપૃથક્ હૈં, ઇસ અપેક્ષાસે
અનન્ય હૈં . પૃથક્ત્વ ઔર અન્યત્વકા ભેદ જિસ અપેક્ષાસે હૈ ઉસ અપેક્ષાકો લેકર વિશેષાર્થ આગામી
ગાથામેં કહેંગે, ઉન્હેં યહાઁ નહીં લગાના ચાહિયે, કિન્તુ યહાઁ અનન્યત્વકો અપૃથક્ત્વકે અર્થમેં હી
સમઝના ચાહિયે . ]