કિલાશ્રિત્ય વર્તિની નિર્ગુણૈકગુણસમુદિતા વિશેષણં વિધાયિકા વૃત્તિસ્વરૂપા ચ સત્તા ભવતિ, ન ખલુ તદનાશ્રિત્ય વર્તિ ગુણવદનેકગુણસમુદિતં વિશેષ્યં વિધીયમાનં વૃત્તિમત્સ્વરૂપં ચ દ્રવ્યં ભવતિ; યત્તુ કિલાનાશ્રિત્ય વર્તિ ગુણવદનેકગુણસમુદિતં વિશેષ્યં વિધીયમાનં વૃત્તિમત્સ્વરૂપં ચ દ્રવ્યં ભવતિ, ન ખલુ સાશ્રિત્ય વર્તિની નિર્ગુણૈકગુણસમુદિતા વિશેષણં વિધાયિકા વૃત્તિસ્વરૂપા ચ સત્તા ભવતીતિ તયોસ્તદ્ભાવસ્યાભાવઃ . અત એવ ચ સત્તાદ્રવ્યયોઃ કથંચિદનર્થાન્તરત્વેઽપિ સંજ્ઞાદિરૂપેણ તન્મયં ન ભવતિ . કધમેગં તન્મયત્વં હિ કિલૈકત્વલક્ષણં . સંજ્ઞાદિરૂપેણ તન્મયત્વાભાવે કથમેકત્વં, કિંતુ નાનાત્વમેવ . યથેદં મુક્તાત્મદ્રવ્યે પ્રદેશાભેદેઽપિ સંજ્ઞાદિરૂપેણ નાનાત્વં કથિતં તથૈવ કિસીકે આશ્રયકે બિના રહનેવાલા, ગુણવાલા, અનેક ગુણોંસે નિર્મિત, ૫વિશેષ્ય, ૬વિધીયમાન ઔર ૭વૃત્તિમાનસ્વરૂપ ઐસા દ્રવ્ય નહીં હૈ, તથા જો કિસીકે આશ્રયકે બિના રહનેવાલા, ગુણવાલા, અનેક ગુણોંસે નિર્મિત, વિશેષ્ય, વિધીયમાન ઔર વૃત્તિમાનસ્વરૂપ ઐસા દ્રવ્ય હૈ વહ કિસીકે આશ્રિત રહનેવાલી, નિર્ગુણ, એક ગુણસે નિર્મિત, વિશેષણ, વિધાયક ઔર વૃત્તિસ્વરૂપ ઐસી સત્તા નહીં હૈ, ઇસલિયે ઉનકે તદ્ભાવકા અભાવ હૈ . ઐસા હોનેસે હી, યદ્યપિ, સત્તા ઔર દ્રવ્યકે કથંચિત્ અનર્થાન્તરત્વ (-અભિન્નપદાર્થત્વ, અનન્યપદાર્થત્વ) હૈ તથાપિ ઉનકે સર્વથા
૨૦૬પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-
૧નિર્ગુણ, એક ગુણકી બની હુઈ, ૨વિશેષણ ૩વિધાયક ઔર ૪વૃત્તિસ્વરૂપ જો સત્તા હૈ વહ
૧. નિર્ગુણ = ગુણરહિત [સત્તા નિર્ગુણ હૈ, દ્રવ્ય ગુણવાલા હૈ . જૈસે આમ વર્ણ, ગંધ સ્પર્શાદિ ગુણયુક્ત હૈ, કિન્તુ
વર્ણગુણ કહીં ગંધ, સ્પર્શ યા અન્ય કિસી ગુણવાલા નહીં હૈ, ક્યોંકિ ન તો વર્ણ સૂંઘા જાતા હૈ ઔર ન
સ્પર્શ કિયા જાતા હૈ . ઔર જૈસે આત્મા જ્ઞાનગુણવાલા, વીર્યગુણવાલા ઇત્યાદિ હૈ, પરન્તુ જ્ઞાનગુણ કહીં
વીર્યગુણવાલા યા અન્ય કિસી ગુણવાલા નહીં હૈ; ઇસીપ્રકાર દ્રવ્ય અનન્ત ગુણોંવાલા હૈ, પરન્તુ સત્તા ગુણવાલી
નહીં હૈ . (યહાઁ, જૈસે દણ્ડી દણ્ડવાલા હૈ ઉસીપ્રકાર દ્રવ્યકો ગુણવાલા નહીં સમઝના ચાહિયે; ક્યોંકિ દણ્ડી
ઔર દણ્ડમેં પ્રદેશભેદ હૈ, કિન્તુ દ્રવ્ય ઔર ગુણ અભિન્નપ્રદેશી હૈં . ]
૨. વિશેષણ = વિશેષતા; લક્ષણ; ભેદક ધર્મ .૩. વિધાયક = વિધાન કરનેવાલા; રચયિતા .
૪. વૃત્તિ = હોના, અસ્તિત્વ, ઉત્પાદ -વ્યય -ધ્રૌવ્ય .
૫. વિશેષ્ય = વિશેષતાકો ધારણ કરનેવાલા પદાર્થ; લક્ષ્ય; ભેદ્ય પદાર્થ — ધર્મી . [જૈસે મિઠાસ, સફે દી,
સચિક્કણતા આદિ મિશ્રીકે વિશેષ ગુણ હૈં, ઔર મિશ્રી ઇન વિશેષ ગુણોંસે વિશેષિત હોતી હુઈ અર્થાત્ ઉન
વિશેષતાઓંસે જ્ઞાત હોતી હુઈ, ઉન ભેદોંસે ભેદિત હોતી હુઈ એક પદાર્થ હૈ; ઔર જૈસે જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર,
વીર્ય ઇત્યાદિ આત્માકે વિશેષણ હૈ ઔર આત્મા ઉન વિશેષણોંસે વિશેષિત હોતા હુઆ (લક્ષિત, ભેદિત,
પહચાના જાતા હુઆ) પદાર્થ હૈ, ઉસીપ્રકાર સત્તા વિશેષણ હૈ ઔર દ્રવ્ય વિશેષ્ય હૈ . (યહાઁ યહ નહીં ભૂલના
ચાહિયે કિ વિશેષ્ય ઔર વિશેષણોંકે પ્રદેશભેદ નહીં હૈં .)
૬. વિધીયમાન = રચિત હોનેવાલા . (સત્તા ઇત્યાદિ ગુણ દ્રવ્યકે રચયિતા હૈ ઔર દ્રવ્ય ઉનકે દ્વારા રચા જાનેવાલા પદાર્થ હૈ .)
૭. વૃત્તિમાન = વૃત્તિવાલા, અસ્તિત્વવાલા, સ્થિર રહનેવાલા . (સત્તા વૃત્તિસ્વરૂપ અર્થાત્ અસ્તિસ્વરૂપ હૈ ઔર દ્રવ્ય અસ્તિત્વ રહનેસ્વરૂપ હૈ .)