સર્વથૈકત્વં ન શંક નીયં; તદ્ભાવો હ્યેકત્વસ્ય લક્ષણમ્ . યત્તુ ન તદ્ભવદ્વિભાવ્યતે તત્કથમેકં સ્યાત્ . અપિ તુ ગુણગુણિરૂપેણાનેકમેવેત્યર્થઃ ..૧૦૬.. અથાતદ્ભાવમુદાહૃત્ય પ્રથયતિ — સદ્દવ્વં સચ્ચ ગુણો સચ્ચેવ ય પજ્જઓ ત્તિ વિત્થારો .
જો ખલુ તસ્સ અભાવો સો તદભાવો અતબ્ભાવો ..૧૦૭.. સર્વદ્રવ્યાણાં સ્વકીયસ્વકીયસ્વરૂપાસ્તિત્વગુણેન સહ જ્ઞાતવ્યમિત્યર્થઃ ..૧૦૬.. અથાતદ્ભાવં વિશેષેણ વિસ્તાર્ય કથયતિ — સદ્દવ્વં સચ્ચ ગુણો સચ્ચેવ ય પજ્જઓ ત્તિ વિત્થારો સદ્દ્રવ્યં સંશ્ચ ગુણઃ સંશ્ચૈવ પર્યાય ઇતિ સત્તાગુણસ્ય દ્રવ્યગુણપર્યાયેષુ વિસ્તારઃ . તથાહિ — યથા મુક્તાફલહારે સત્તાગુણ- એકત્વ હોગા ઐસી શંકા નહીં કરની ચાહિયે; ક્યોંકિ તદ્ભાવ એકત્વકા લક્ષણ હૈ . જો ઉસરૂપ જ્ઞાત નહીં હોતા વહ (સર્વથા) એક કૈસે હો સકતા હૈ ? નહીં હો સકતા; પરન્તુ ગુણ- ગુણી -રૂપસે અનેક હી હૈ, ઐસા અર્થ હૈ .
ભાવાર્થ : — ભિન્નપ્રદેશત્વ વહ પૃથક્ત્વકા લક્ષણ હૈ, ઔર અતદ્ભાવ વહ અન્યત્વકા લક્ષણ હૈ . દ્રવ્યમેં ઔર ગુણમેં પૃથક્ત્વ નહીં હૈ ફિ ર ભી અન્યત્વ હૈ .
પ્રશ્ન : — જો અપૃથક્ હોતે હૈં ઉનમેં અન્યત્વ કૈસે હો સકતા હૈ ?
ઉત્તર : — ઉનમેં વસ્ત્ર ઔર શુભ્રતા (સફે દી) કી ભાઁતિ અન્યત્વ હો સકતા હૈ . વસ્ત્રકે ઔર ઉસકી શુભ્રતાકે પ્રદેશ ભિન્ન નહીં હૈં, ઇસલિયે ઉનમેં પૃથક્ત્વ નહીં હૈ . ઐસા હોને પર ભી શુભ્રતા તો માત્ર આઁખોંસે હી દિખાઈ દેતી હૈ, જીભ, નાક આદિ શેષ ચાર ઇન્દ્રિયોંસે જ્ઞાત નહીં હોતી . ઔર વસ્ત્ર પાઁચોં ઇન્દ્રિયોંસે જ્ઞાત હોતા હૈ . ઇસલિયે (કથંચિત્) વસ્ત્ર વહ શુભ્રતા નહીં હૈ ઔર શુભ્રતા વહ વસ્ત્ર નહીં હૈ . યદિ ઐસા ન હો તો વસ્ત્રકી ભાઁતિ શુભ્રતા ભી જીભ, નાક ઇત્યાદિ સર્વ ઇન્દ્રિયોંસે જ્ઞાત હોના ચાહિયે . કિન્તુ ઐસા નહીં હોતા . ઇસલિયે વસ્ત્ર ઔર શુભ્રતામેં અપૃથક્ત્વ હોને પર ભી અન્યત્વ હૈ યહ સિદ્ધ હોતા હૈ .
ઇસીપ્રકાર દ્રવ્યમેં ઔર સત્તાદિ ગુણોંમેં અપૃથક્ત્વ હોને પર ભી અન્યત્વ હૈ; ક્યોંકિ દ્રવ્યકે ઔર ગુણકે પ્રદેશ અભિન્ન હોને પર ભી દ્રવ્યમેં ઔર ગુણમેં સંજ્ઞા -સંખ્યા -લક્ષણાદિ ભેદ હોનેસે (કથંચિત્) દ્રવ્ય ગુણરૂપ નહીં હૈ ઔર ગુણ વહ દ્રવ્યરૂપ નહીં હૈ ..૧૦૬..
અબ, અતદ્ભાવકો ઉદાહરણ દ્વારા સ્પષ્ટરૂપસે બતલાતે હૈં : — ‘સત્ દ્રવ્ય’, ‘સત્ પર્યાય,’ ‘સત્ ગુણ’ — સત્ત્વનો વિસ્તાર છે;