ન પર્યાયો યચ્ચ દ્રવ્યમન્યો ગુણઃ પર્યાયો વા સ ન સત્તાગુણ ઇતીતરેતરસ્ય યસ્તસ્યાભાવઃ સ તદભાવલક્ષણોઽતદ્ભાવોઽન્યત્વનિબન્ધનભૂતઃ ..૧૦૭.. ઇતિ ભણ્યતે . યશ્ચ પરમાત્મપદાર્થઃ કેવલજ્ઞાનાદિગુણઃ સિદ્ધત્વપર્યાય ઇતિ તૈશ્ચ ત્રિભિઃ (પ્રદેશાભેદેન ?) શુદ્ધસત્તાગુણો ભણ્યત ઇતિ તદ્ભાવસ્ય લક્ષણમિદમ્ . તદ્ભાવસ્યેતિ કોઽર્થઃ . પરમાત્મપદાર્થ- કેવલજ્ઞાનાદિગુણસિદ્ધત્વપર્યાયાણાં શુદ્ધસત્તાગુણેન સહ સંજ્ઞાદિભેદેઽપિ પ્રદેશૈસ્તન્મયત્વમિતિ . જો ખલુ તસ્સ અભાવો યસ્તસ્ય પૂર્વોક્તલક્ષણતદ્ભાવસ્ય ખલુ સ્ફુ ટં સંજ્ઞાદિભેદવિવક્ષાયામભાવઃ સો તદભાવો સ પૂર્વોક્તલક્ષણસ્તદભાવો ભણ્યતે . સ ચ તદભાવઃ કિં ભણ્યતે . અતબ્ભાવો ન તદ્ભાવસ્તન્મયત્વમ્ કિંચ અતદ્ભાવઃ સંજ્ઞાલક્ષણપ્રયોજનાદિભેદઃ ઇત્યર્થઃ . તદ્યથા — યથા મુક્તાફલહારે યોઽસૌ શુક્લગુણસ્તદ્વાચકે ન શુક્લમિત્યક્ષરદ્વયેન હારો વાચ્યો ન ભવતિ સૂત્રં વા મુક્તાફલં વા, હારસૂત્રમુક્તાફલશબ્દૈશ્ચ શુક્લગુણો વાચ્યો ન ભવતિ . એવં પરસ્પરં પ્રદેશાભેદેઽપિ યોઽસૌ સંજ્ઞાદિભેદઃ સ તસ્ય પૂર્વોક્ત લક્ષણ- તદ્ભાવસ્યાભાવસ્તદભાવો ભણ્યતે . સ ચ તદભાવઃ પુનરપિ કિં ભણ્યતે . અતદ્ભાવઃ સંજ્ઞા- લક્ષણપ્રયોજનાદિભેદ ઇતિ . તથા મુક્તજીવે યોઽસૌ શુદ્ધસત્તાગુણસ્તદ્વાચકેન સત્તાશબ્દેન મુક્તજીવો એક -દૂસરેમેં જો ‘ઉસકા અભાવ’ અર્થાત્ ‘તદ્રૂપ હોનેકા અભાવ’ હૈ વહ ‘તદ્ -અભાવ’ લક્ષણ ‘અતદ્ભાવ’ હૈ, જો કિ અન્યત્વકા કારણ હૈ . ઇસીપ્રકાર એક દ્રવ્યમેં જો સત્તાગુણ હૈ વહ દ્રવ્ય નહીં હૈ, ૧અન્યગુણ નહીં હૈ, યા પર્યાય નહીં હૈ; ઔર જો દ્રવ્ય અન્ય ગુણ યા પર્યાય હૈ વહ સત્તાગુણ
— ઇસપ્રકાર એક -દૂસરેમેં જો ‘ઉસકા અભાવ’ અર્થાત્ ‘તદ્રૂપ હોનેકા અભાવ’ હૈ વહ
ભાવાર્થ : — એક આત્માકા વિસ્તારકથનમેં ‘આત્મદ્રવ્ય’કે રૂપમેં ‘જ્ઞાનાદિગુણ’ કે રૂપમેં ઔર ‘સિદ્ધત્વાદિ પર્યાય’ કે રૂપમેં — તીન પ્રકારસે વર્ણન કિયા જાતા હૈ . ઇસીપ્રકાર સર્વ દ્રવ્યોંકે સમ્બન્ધમેં સમઝના ચાહિયે .
ઔર એક આત્માકે અસ્તિત્વ ગુણકો ‘સત્ આત્મદ્રવ્ય’, સત્ જ્ઞાનાદિગુણ’ ઔર ‘સત્ સિદ્ધત્વાદિ પર્યાય’ — ઐસે તીન પ્રકારસે વિસ્તારિત કિયા જાતા હૈ; ઇસીપ્રકાર સભી દ્રવ્યોંકે સમ્બન્ધમેં સમઝના ચાહિયે .
ઔર એક આત્માકા જો અસ્તિત્વ ગુણ હૈ વહ આત્મદ્રવ્ય નહીં હૈ, (સત્તા ગુણકે બિના) જ્ઞાનાદિગુણ નહીં હૈ, યા સિદ્ધત્વાદિ પર્યાય નહીં હૈ; ઔર જો આત્મદ્રવ્ય હૈ, (અસ્તિત્વકે સિવાય) જ્ઞાનાદિગુણ હૈ યા સિદ્ધત્વાદિ પર્યાય હૈ વહ અસ્તિત્વ ગુણ નહીં હૈ — ઇસપ્રકાર ઉનમેં પરસ્પર અતદ્ભાવ હૈ, જિસકે કારણ ઉનમેં અન્યત્વ હૈ . ઇસીપ્રકાર સભી દ્રવ્યોંકે સમ્બન્ધમેં સમઝના ચાહિયે . પ્ર. ૨૭
૨‘તદ્ -અભાવ’ લક્ષણ ‘અતદ્ભાવ’ હૈ જો કિ અન્યત્વકા કારણ હૈ .
૧. અન્યગુણ = સત્તા કે અતિરિક્ત દૂસરા કોઈ ભી ગુણ .
૨. તદ્ -અભાવ = ઉસકા અભાવ; (તદ્ -અભાવ = તસ્ય અભાવઃ) તદ્ભાવ અતદ્ભાવકા લક્ષણ (સ્વરૂપ) હૈ; અતદ્ભાવ અન્યત્વકા કારણ હૈ .