ગુણસ્યાભાવે દ્રવ્યસ્યાભાવ ઇત્યુભયશૂન્યત્વં સ્યાત્ . યથા પટાભાવમાત્ર એવ ઘટો ઘટાભાવમાત્ર એવ પટ ઇત્યુભયોરપોહરૂપત્વં, તથા દ્રવ્યાભાવમાત્ર એવ ગુણો ગુણાભાવમાત્ર એવ દ્રવ્ય- મિત્યત્રાપ્યપોહરૂપત્વં સ્યાત્ . તતો દ્રવ્યગુણયોરેકત્વમશૂન્યત્વમનપોહત્વં ચેચ્છતા યથોદિત એવાતદ્ભાવોઽભ્યુપગન્તવ્યઃ ..૧૦૮..
જો ખલુ દવ્વસહાવો પરિણામો સો ગુણો સદવિસિટ્ઠો .
સદવટ્ઠિદં સહાવે દવ્વં તિ જિણોવદેસોયં ..૧૦૯.. જીવપ્રદેશેભ્યઃ પુદ્ગલદ્રવ્યં ભિન્નં સદ્દ્રવ્યાન્તરં ભવતિ તથા સત્તાગુણપ્રદેશેભ્યો મુક્તજીવદ્રવ્યં સત્તાગુણાદ્ભિન્નં સત્પૃથગ્દ્રવ્યાન્તરં પ્રાપ્નોતિ . એવં કિં સિદ્ધમ્ . સત્તાગુણરૂપં પૃથગ્દ્રવ્યં મુક્તાત્મદ્રવ્યં ચ પૃથગિતિ દ્રવ્યદ્વયં જાતં, ન ચ તથા . દ્વિતીયં ચ દૂષણં પ્રાપ્નોતિ — યથા સુવર્ણત્વગુણપ્રદેશેભ્યો દ્રવ્ય તથા ગુણ દોનોંકે અભાવકા પ્રસંગ આ જાયગા .) (અથવા ૧અપોહરૂપતા નામક તીસરા દોષ ઇસપ્રકાર આતા હૈ : – )
(૩) જૈસે પટાભાવમાત્ર હી ઘટ હૈ, ઘટાભાવમાત્ર હી પટ હૈ, (અર્થાત્ વસ્ત્રકે કેવલ અભાવ જિતના હી ઘટ હૈ, ઔર ઘટકે કેવલ અભાવ જિતના હી વસ્ત્ર હૈ) — ઇસપ્રકાર દોનોંકે અપોહરૂપતા હૈ, ઉસીપ્રકાર દ્રવ્યાભાવમાત્ર હી ગુણ ઔર ગુણાભાવમાત્ર હી દ્રવ્ય હોગા; — ઇસપ્રકાર ઇસમેં ભી (દ્રવ્ય -ગુણમેં ભી) ૧અપોહરૂપતા આ જાયગી, (અર્થાત્ કેવલ નકારરૂપતાકા પ્રસઙ્ગ આ જાયગા .)
ઇસલિયે દ્રવ્ય ઔર ગુણકા એકત્વ, અશૂન્યત્વ ઔર ૨અનપોહત્વ ચાહનેવાલેકો યથોક્ત હી (જૈસા કહા વૈસા હી) અતદ્ભાવ માનના ચાહિયે ..૧૦૮..
અબ, સત્તા ઔર દ્રવ્યકા ગુણ – ગુણીપના સિદ્ધ કરતે હૈં : —
પરિણામ દ્રવ્યસ્વભાવ જે, તે ગુણ ‘સત્’-અવિશિષ્ટ છે; ‘દ્રવ્યો સ્વભાવે સ્થિત સત્ છે’ – એ જ આ ઉપદેશ છે. ૧૦૯.
૨૧૨પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-
૧. અપોહરૂપતા = સર્વથા નકારાત્મકતા; સર્વથા ભિન્નતા . (દ્રવ્ય ઔર ગુણમેં એક -દૂસરેકા કેવલ નકાર હી હો તો ‘દ્રવ્ય ગુણવાલા હૈ’ ‘યહ ગુણ ઇસ દ્રવ્યકા હૈ’ — ઇત્યાદિ કથનસે સૂચિત કિસી પ્રકારકા સમ્બન્ધ હી દ્રવ્ય ઔર ગુણકે નહીં બનેગા .)
૨. અનપોહત્વ = અપોહરૂપતાકા ન હોના; કેવલ નકારાત્મકતાકા ન હોના .