ન ખલુ દ્રવ્યાત્પૃથગ્ભૂતો ગુણ ઇતિ વા પર્યાય ઇતિ વા કશ્ચિદપિ સ્યાત્; યથા સુવર્ણાત્પૃથગ્ભૂતં તત્પીતત્વાદિકમિતિ વા તત્કુણ્ડલત્વાદિકમિતિ વા . અથ તસ્ય તુ દ્રવ્યસ્ય સ્વરૂપવૃત્તિભૂતમસ્તિત્વાખ્યં યદ્દ્રવ્યત્વં સ ખલુ તદ્ભાવાખ્યો ગુણ એવ ભવન્ કિં હિ દ્રવ્યાત્પૃથગ્ભૂતત્વેન વર્તતે . ન વર્તત એવ . તર્હિ દ્રવ્યં સત્તાઽસ્તુ સ્વયમેવ ..૧૧૦..
એવંવિહં સહાવે દવ્વં દવ્વત્થપજ્જયત્થેહિં .
કૃતં તથા સર્વદ્રવ્યેષુ જ્ઞાતવ્યમિતિ ..૧૦૯.. અથ ગુણપર્યાયાભ્યાં સહ દ્રવ્યસ્યાભેદં દર્શયતિ — ણત્થિ નાસ્તિ ન વિદ્યતે . સ કઃ . ગુણો ત્તિ વ કોઈ ગુણ ઇતિ કશ્ચિત્ . ન કેવલં ગુણઃ પજ્જાઓ ત્તીહ વા પર્યાયો વેતીહ . કથમ્ . વિણા વિના . કિં વિના . દવ્વં દ્રવ્યમ્ . ઇદાનીં દ્રવ્યં કથ્યતે . દવ્વત્તં પુણ ભાવો દ્રવ્યત્વમસ્તિત્વમ્ . તત્પુનઃ કિં ભણ્યતે . ભાવઃ . ભાવઃ કોઽર્થઃ . ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યાત્મકસદ્ભાવઃ . તમ્હા દવ્વં સયં સત્તા તસ્માદભેદનયેન સત્તા સ્વયમેવ દ્રવ્યં ભવતીતિ . તદ્યથા — મુક્તાત્મદ્રવ્યે પરમાવાપ્તિરૂપો
અન્વયાર્થ : — [ઇહ ] ઇસ વિશ્વમેં [ગુણઃ ઇતિ વા કશ્ચિત્ ] ગુણ ઐસા કુછ [પર્યાયઃ ઇતિ વા ] યા પર્યાય ઐસા કુછ [દ્રવ્યં વિના નાસ્તિ ] દ્રવ્યકે બિના (-દ્રવ્યસે પૃથક્) નહીં હોતા; [દ્રવ્યત્વં પુનઃ ભાવઃ ] ઔર દ્રવ્યત્વ વહ ભાવ હૈ (અર્થાત્ અસ્તિત્વ ગુણ હૈ); [તસ્માત્ ] ઇસલિયે [દ્રવ્યં સ્વયં સત્તા ] દ્રવ્ય સ્વયં સત્તા (અસ્તિત્વ) હૈ ..૧૧૦..
ટીકા : — વાસ્તવમેં દ્રવ્યસે પૃથગ્ભૂત (ભિન્ન) ઐસા કોઈ ગુણ યા ઐસી કોઈ પર્યાય કુછ નહીં હોતા; જૈસે — સુવર્ણસે પૃથગ્ભૂત ઉસકા પીલાપન આદિ યા ઉસકા કુણ્ડલત્વાદિ નહીં હોતા તદનુસાર . અબ, ઉસ દ્રવ્યકે સ્વરૂપકી વૃત્તિભૂત જો ‘અસ્તિત્વ’ નામસે કહા જાનેવાલા દ્રવ્યત્વ વહ ઉસકા ‘ભાવ’ નામસે ક હા જાનેવાલા ગુણ હી હોનેસે, ક્યા વહ દ્રવ્યસે પૃથક્રૂપ વર્તતા હૈ ? નહીં હી વર્તતા . તબ ફિ ર દ્રવ્ય સ્વયમેવ સત્તા હો ..૧૧૦..
અબ, દ્રવ્યકે સત્ -ઉત્પાદ ઔર અસત્ -ઉત્પાદ હોનેમેં અવિરોધ સિદ્ધ કરતે હૈં : —