સ્પર્શિન્યાઃ પ્રતિક્ષણં તેન તેન સ્વભાવેન પરિણમનાત્ . દ્રવ્યસ્વભાવભૂત એવ તાવત્પરિણામઃ .
સ ત્વસ્તિત્વભૂતદ્રવ્યવૃત્ત્યાત્મકત્વાત્સદવિશિષ્ટો દ્રવ્યવિધાયકો ગુણ એવેતિ સત્તાદ્રવ્યયો-
ર્ગુણગુણિભાવઃ સિદ્ધયતિ ..૧૦૯..
અથ ગુણગુણિનોર્નાનાત્વમુપહન્તિ —
ણત્થિ ગુણો ત્તિ વ કોઈ પજ્જાઓ ત્તીહ વા વિણા દવ્વં .
દવ્વત્તં પુણ ભાવો તમ્હા દવ્વં સયં સત્તા ..૧૧૦..
ચ ગુણી ભવતીતિ પ્રતિપાદયતિ — જો ખલુ દવ્વસહાવો પરિણામો યઃ ખલુ સ્ફુ ટં દ્રવ્યસ્ય સ્વભાવભૂતઃ
પરિણામઃ પઞ્ચેન્દ્રિયવિષયાનુભવરૂપમનોવ્યાપારોત્પન્નસમસ્તમનોરથરૂપવિકલ્પજાલાભાવે સતિ યશ્ચિદા-
નન્દૈકાનુભૂતિરૂપઃ સ્વસ્થભાવસ્તસ્યોત્પાદઃ, પૂર્વોક્તવિકલ્પજાલવિનાશો વ્યયઃ, તદુભયાધારભૂતજીવત્વં
ધ્રૌવ્યમિત્યુક્તલક્ષણોત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યાત્મકજીવદ્રવ્યસ્ય સ્વભાવભૂતો યોઽસૌ પરિણામઃ સો ગુણો સ ગુણો
ભવતિ . સ પરિણામઃ કથંભૂતઃ સન્ગુણો ભવતિ . સદવિસિટ્ઠો સતોઽસ્તિત્વાદવિશિષ્ટોઽભિન્નસ્તદુત્પાદાદિત્રયં
તિષ્ઠત્યસ્તિત્વં ચૈકં તિષ્ઠત્યસ્તિત્વેન સહ કથમભિન્નો ભવતીતિ ચેત્ . ‘‘ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યયુક્તં સત્’’
ઇતિ વચનાત્ . એવં સતિ સત્તૈવ ગુણો ભવતીત્યર્થઃ . ઇતિ ગુણવ્યાખ્યાનં ગતમ્ . સદવટ્ઠિદં સહાવે દવ્વં તિ
સદવસ્થિતં સ્વભાવે દ્રવ્યમિતિ . દ્રવ્યં પરમાત્મદ્રવ્યં ભવતિ . કિં કર્તૃ . સદિતિ . કેન . અભેદ-
નયેન . કથંભૂતમ્ . સત્ અવસ્થિતમ્ . ક્વ . ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યાત્મકસ્વભાવે . જિણોવદેસોયં અયં
જિનોપદેશ ઇતિ ‘સદવટ્ઠિદં સહાવે દવ્વં દવ્વસ્સ જો હુ પરિણામો’ ઇત્યાદિપૂર્વસૂત્રે યદુક્તં
તદેવેદં વ્યાખ્યાનમ્, ગુણકથનં પુનરધિકમિતિ તાત્પર્યમ્ . યથેદં જીવદ્રવ્યે ગુણગુણિનોર્વ્યાખ્યાનં
૨૧૪પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-
(વહ વૃત્તિ – અસ્તિત્વ) પ્રતિક્ષણ ઉસ -ઉસ સ્વભાવરૂપ પરિણમિત હોતી હૈ .
(ઇસપ્રકાર) પ્રથમ તો દ્રવ્યકા સ્વભાવભૂત પરિણામ હૈ; ઔર વહ (ઉત્પાદ -વ્યય-
ધ્રૌવ્યાત્મક પરિણામ) અસ્તિત્વભૂત ઐસી દ્રવ્યકી વૃત્તિસ્વરૂપ હોનેસે, ‘સત્’ સે અવિશિષ્ટ,
દ્રવ્યવિધાયક (-દ્રવ્યકા રચયિતા) ગુણ હી હૈ . — ઇસપ્રકાર સત્તા ઔર દ્રવ્યકા ગુણગુણીપના
સિદ્ધ હોતા હૈ ..૧૦૯..
અબ ગુણ ઔર ગુણીકે અનેકત્વકા ખણ્ડન કરતે હૈં : —
પર્યાય કે ગુણ એવું કોઈ ન દ્રવ્ય વિણ વિશ્વે દીસે;
દ્રવ્યત્વ છે વળી ભાવ; તેથી દ્રવ્ય પોતે સત્ત્વ છે . ૧૧૦.