એવંવિધં સ્વભાવે દ્રવ્યં દ્રવ્યાર્થપર્યાયાર્થાભ્યામ્ .
સદસદ્ભાવનિબદ્ધં પ્રાદુર્ભાવં સદા લભતે ..૧૧૧..
એવમેતદ્યથોદિતપ્રકારસાકલ્યાકલંક લાંછનમનાદિનિધનં સત્સ્વભાવે પ્રાદુર્ભાવમાસ્કન્દતિ
દ્રવ્યમ્ . સ તુ પ્રાદુર્ભાવો દ્રવ્યસ્ય દ્રવ્યાભિધેયતાયાં સદ્ભાવનિબદ્ધ એવ સ્યાત્; પર્યાયાભિધેયતાયાં
ત્વસદ્ભાવનિબદ્ધ એવ . તથા હિ — યદા દ્રવ્યમેવાભિધીયતે ન પર્યાયાસ્તદા પ્રભવાવસાન-
વર્જિતાભિર્યૌગપદ્યપ્રવૃત્તાભિર્દ્રવ્યનિષ્પાદિકાભિરન્વયશક્તિભિઃ પ્રભવાવસાનલાંછનાઃ ક્રમપ્રવૃત્તાઃ
મોક્ષપર્યાયઃ કેવલજ્ઞાનાદિરૂપો ગુણસમૂહશ્ચ યેન કારણેન તદ્દ્વયમપિ પરમાત્મદ્રવ્યં વિના નાસ્તિ,
ન વિદ્યતે . કસ્માત્ . પ્રદેશાભેદાદિતિ . ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યાત્મકશુદ્ધસત્તારૂપં મુક્તાત્મદ્રવ્યં ભવતિ .
તસ્માદભેદેન સત્તૈવ દ્રવ્યમિત્યર્થઃ . યથા મુક્તાત્મદ્રવ્યે ગુણપર્યાયાભ્યાં સહાભેદવ્યાખ્યાનં કૃતં તથા
યથાસંભવં સર્વદ્રવ્યેષુ જ્ઞાતવ્યમિતિ ..૧૧૦.. એવં ગુણગુણિવ્યાખ્યાનરૂપેણ પ્રથમગાથા, દ્રવ્યસ્ય
ગુણપર્યાયાભ્યાં સહ ભેદો નાસ્તીતિ કથનરૂપેણ દ્વિતીયા ચેતિ સ્વતન્ત્રગાથાદ્વયેન ષષ્ઠસ્થલં ગતમ્ .. અથ
દ્રવ્યસ્ય દ્રવ્યાર્થિકપર્યાયાર્થિકનયાભ્યાં સદુત્પાદાસદુત્પાદૌ દર્શયતિ – એવંવિહસબ્ભાવે એવંવિધસદ્ભાવે
સત્તાલક્ષણમુત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યલક્ષણં ગુણપર્યાયલક્ષણં દ્રવ્યં ચેત્યેવંવિધપૂર્વોક્તસદ્ભાવે સ્થિતં, અથવા એવંવિહં
સહાવે ઇતિ પાઠાન્તરમ્ . તત્રૈવંવિધં પૂર્વોક્તલક્ષણં સ્વકીયસદ્ભાવે સ્થિતમ્ . કિમ્ . દવ્વં દ્રવ્યં કર્તૃ . કિં
૧. અકલંક = નિર્દોષ (યહ દ્રવ્ય પૂર્વકથિત સર્વપ્રકાર નિર્દોષ લક્ષણવાલા હૈ .)
૨. અભિધેયતા = કહને યોગ્યપના; વિવક્ષા; કથની .
૩. અન્વયશક્તિ = અન્વયરૂપશક્તિ . (અન્વયશક્તિયાઁ ઉત્પત્તિ ઔર નાશસે રહિત હૈં, એક હી સાથ પ્રવૃત્ત
હોતી હૈં ઔર દ્રવ્યકો ઉત્પન્ન કરતી હૈં . જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર ઇત્યાદિ આત્મદ્રવ્યકી અન્વયશક્તિયાઁ હૈં .)
૨૧૬પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-
અન્વયાર્થ : — [એવંવિધં દ્રવ્યં ] ઐસા (પૂર્વોક્ત) દ્રવ્ય [સ્વભાવે ] સ્વભાવમેં
[દ્રવ્યાર્થપર્યાયાર્થાભ્યાં ] દ્રવ્યાર્થિક ઔર પર્યાયાર્થિક નયોંકે દ્વારા [સદસદ્ભાવનિબદ્ધં પ્રાદુર્ભાવં ]
સદ્ભાવસંબદ્ધ ઔર અસદ્ભાવસંબદ્ધ ઉત્પાદકો [સદા લભતે ] સદા પ્રાપ્ત કરતા હૈ ..૧૧૧..
ટીકા : — ઇસપ્રકાર યથોદિત (પૂર્વકથિત) સર્વ પ્રકારસે ૧અકલંક લક્ષણવાલા,
અનાદિનિધન વહ દ્રવ્ય સત્ -સ્વભાવમેં (અસ્તિત્વસ્વભાવમેં) ઉત્પાદકો પ્રાપ્ત હોતા હૈ . દ્રવ્યકા
વહ ઉત્પાદ, દ્રવ્યકી ૨અભિધેયતાકે સમય સદ્ભાવસંબદ્ધ હી હૈ ઔર પર્યાયોંકી અભિધેયતાકે
સમય અસદ્ભાવસંબદ્ધ હી હૈ . ઇસે સ્પષ્ટ સમઝાતે હૈં : —
જબ દ્રવ્ય હી કહા જાતા હૈ — પર્યાયેં નહીં, તબ ઉત્પત્તિવિનાશ રહિત, યુગપત્ પ્રવર્તમાન,
દ્રવ્યકો ઉત્પન્ન કરનેવાલી ૩અન્વયશક્તિયોંકે દ્વારા, ઉત્પત્તિવિનાશલક્ષણવાલી, ક્રમશઃ પ્રવર્તમાન,