ક્રમપ્રવૃત્તિમાસાદ્ય તત્તદ્વયતિરેકમાપન્નાભિર્હેમાંગદાદિપર્યાયમાત્રીક્રિયેત . તતો દ્રવ્યાર્થાદેશા-
ત્સદુત્પાદઃ, પર્યાયાર્થાદેશાદસત્ ઇત્યનવદ્યમ્ ..૧૧૧..
અથ સદુત્પાદમનન્યત્વેન નિશ્ચિનોતિ —
જીવો ભવં ભવિસ્સદિ ણરોઽમરો વા પરો ભવીય પુણો .
કિં દવ્વત્તં પજહદિ ણ જહં અણ્ણો કહં હોદિ ..૧૧૨..
પુનરસદ્ભાવનિબદ્ધ એવોત્પાદઃ . કસ્માદિતિ ચેત્ . પૂર્વપર્યાયાદન્યત્વાદિતિ . યથેદં જીવદ્રવ્યે સદુત્પાદા-
સદુત્પાદવ્યાખ્યાનં કૃતં તથા સર્વદ્રવ્યેષુ યથાસંભવં જ્ઞાતવ્યમિતિ ..૧૧૧.. અથ પૂર્વોક્તમેવ સદુત્પાદં
દ્રવ્યાદભિન્નત્વેન વિવૃણોતિ — જીવો જીવઃ કર્તા ભવં ભવન્ પરિણમન્ સન્ ભવિસ્સદિ ભવિષ્યતિ તાવત્ .
કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા ]
જ્ઞેયતત્ત્વ -પ્રજ્ઞાપન
૨૧૯
ક્રમપ્રવૃત્તિ પ્રાપ્ત કરકે ઉસ -ઉસ વ્યતિરેકવ્યક્તિત્વકો પ્રાપ્ત હોતી હુઈ, સુવર્ણકો બાજૂબંધાદિ
પર્યાયમાત્ર (-પર્યાયમાત્રરૂપ) કરતી હૈં .
ઇસલિયે દ્રવ્યાર્થિક કથનસે સત્ -ઉત્પાદ હૈ, પર્યાયાર્થિક કથનસે અસત્ -ઉત્પાદ હૈ —
યહ બાત અનવદ્ય (નિર્દોષ, અબાધ્ય) હૈ .
ભાવાર્થ : — જો પહલે વિદ્યમાન હો ઉસીકી ઉત્પત્તિકો સત્ -ઉત્પાદ કહતે હૈં ઔર જો
પહલે વિદ્યમાન ન હો ઉસકી ઉત્પત્તિકો અસત્ -ઉત્પાદ કહતે હૈં . જબ પર્યાયોંકો ગૌણ કરકે
દ્રવ્યકા મુખ્યતયા કથન કિયા જાતા હૈ, તબ તો જો વિદ્યમાન થા વહી ઉત્પન્ન હોતા હૈ, (ક્યોંકિ
દ્રવ્ય તો તીનોં કાલમેં વિદ્યમાન હૈ); ઇસલિયે દ્રવ્યાર્થિક નયસે તો દ્રવ્યકો સત્ -ઉત્પાદ હૈ; ઔર
જબ દ્રવ્યકો ગૌણ કરકે પર્યાયોંકા મુખ્યતયા કથન કિયા જાતા હૈ તબ જો વિદ્યમાન નહીં થા
વહ ઉત્પન્ન હોતા હૈ (ક્યોંકિ વર્તમાન પર્યાય ભૂતકાલમેં વિદ્યમાન નહીં થી), ઇસલિયે પર્યાયાર્થિક
નયસે દ્રવ્યકે અસત્ -ઉત્પાદ હૈ .
યહાઁ યહ લક્ષ્યમેં રખના ચાહિયે કિ દ્રવ્ય ઔર પર્યાયેં ભિન્ન -ભિન્ન વસ્તુએઁ નહીં હૈં; ઇસલિયે
પર્યાયોંકી વિવક્ષાકે સમય ભી, અસત્ -ઉત્પાદમેં, જો પર્યાયેં હૈં વે દ્રવ્ય હી હૈં, ઔર દ્રવ્યકી
વિવક્ષાકે સમય ભી સત્ -ઉત્પાદમેં, જો દ્રવ્ય હૈ વે હી પર્યાયેં હી હૈં ..૧૧૧..
અબ (સર્વ પર્યાયોંમેં દ્રવ્ય અનન્ય હૈ અર્થાત્ વહ કા વહી હૈ, ઇસલિયે ઉસકે સત્ -ઉત્પાદ
– ઇસપ્રકાર) સત્ -ઉત્પાદકો અનન્યત્વ કે દ્વારા નિશ્ચિત કરતે હૈં : —
જીવ પરિણમે તેથી નરાદિક એ થશે; પણ તે – રૂપે
શું છોડતો દ્રવ્યત્વને ? નહિ છોડતો ક્યમ અન્ય એ ? ૧૧૨.