મેકાન્તનિમીલિતં વિધાય કેવલોન્મીલિતેન દ્રવ્યાર્થિકેન યદાવલોક્યતે તદા નારકતિર્યઙ્-
મનુષ્યદેવસિદ્ધત્વપર્યાયાત્મકેષુ વિશેષેષુ વ્યવસ્થિતં જીવસામાન્યમેકમવલોકયતામનવ-
લોકિતવિશેષાણાં તત્સર્વં જીવદ્રવ્યમિતિ પ્રતિભાતિ . યદા તુ દ્રવ્યાર્થિકમેકાન્તનિમીલિતં વિધાય
કેવલોન્મીલિતેન પર્યાયાર્થિકેનાવલોક્યતે તદા જીવદ્રવ્યે વ્યવસ્થિતાન્નારકતિર્યઙ્મનુષ્યદેવ-
સિદ્ધત્વપર્યાયાત્મકાન્ વિશેષાનનેકાનવલોકયતામનવલોકિતસામાન્યાનામન્યદન્યત્પ્રતિભાતિ,
દ્રવ્યસ્ય તત્તદ્વિશેષકાલે તત્તદ્વિશેષેભ્યસ્તન્મયત્વેનાનન્યત્વાત્, ગણતૃણપર્ણદારુમયહવ્યવાહવત્ .
યદા તુ તે ઉભે અપિ દ્રવ્યાર્થિકપર્યાયાર્થિકે તુલ્યકાલોન્મીલિતે વિધાય તત ઇતશ્ચાવલોક્યતે
તદા નારકતિર્યઙ્મનુષ્યદેવસિદ્ધત્વપર્યાયેષુ વ્યવસ્થિતં જીવસામાન્યં જીવસામાન્યે ચ વ્યવસ્થિતા
નારકતિર્યઙ્મનુષ્યદેવસિદ્ધત્વપર્યાયાત્મકા વિશેષાશ્ચ તુલ્યકાલમેવાવલોક્યન્તે . તત્રૈકચક્ષુરવ-
પુનઃ અણ્ણં અન્યદ્ભિન્નમનેકં પર્યાયૈઃ સહ પૃથગ્ભવતિ . કસ્માદિતિ ચેત્ . તક્કાલે તમ્મયત્તાદો તૃણાગ્નિ-
કાષ્ઠાગ્નિપત્રાગ્નિવત્ સ્વકીયપર્યાયૈઃ સહ તત્કાલે તન્મયત્વાદિતિ . એતાવતા કિમુક્તં ભવતિ . દ્રવ્યાર્થિક-
નયેન યદા વસ્તુપરીક્ષા ક્રિયતે તદા પર્યાયસન્તાનરૂપેણ સર્વં પર્યાયકદમ્બકં દ્રવ્યમેવ પ્રતિભાતિ . યદા
તુ પર્યાયનયવિવક્ષા ક્રિયતે તદા દ્રવ્યમપિ પર્યાયરૂપેણ ભિન્નં ભિન્નં પ્રતિભાતિ . યદા ચ પરસ્પરસાપેક્ષ-
નયદ્વયેન યુગપત્સમીક્ષ્યતે, તદૈકત્વમનેકત્વં ચ યુગપત્પ્રતિભાતીતિ . યથેદં જીવદ્રવ્યે વ્યાખ્યાનં કૃતં તથા
૨૨૪પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-
ઇનમેંસે પર્યાયાર્થિક ચક્ષુકો સર્વથા બન્દ કરકે જબ માત્ર ખુલી હુઈ દ્રવ્યાર્થિક ચક્ષુકે
દ્વારા દેખા જાતા હૈ તબ નારકપના, તિર્યંચપના, મનુષ્યપના, દેવપના ઔર સિદ્ધપના — વહ
પર્યાયસ્વરૂપ વિશેષોંમેં રહનેવાલે એક જીવસામાન્યકો દેખનેવાલે ઔર વિશેષોંકો ન દેખનેવાલે
જીવોંકો ‘વહ સબ જીવ દ્રવ્ય હૈ’ ઐસા ભાસિત હોતા હૈ . ઔર જબ દ્રવ્યાર્થિક ચક્ષુકો સર્વથા
બન્દ કરકે માત્ર ખુલી હુઈ પર્યાયાર્થિક ચક્ષુકે દ્વારા દેખા જાતા હૈ તબ જીવદ્રવ્યમેં રહનેવાલે
નારકપના, તિર્યંચપના, મનુષ્યપના, દેવપના ઔર સિદ્ધપના — વે પર્યાયસ્વરૂપ અનેક વિશેષોંકો
દેખનેવાલે ઔર સામાન્યકો ન દેખનેવાલે જીવોંકો (વહ જીવ દ્રવ્ય) અન્ય -અન્ય ભાસિત હોતા
હૈ, ક્યોંકિ દ્રવ્ય ઉન -ઉન વિશેષોંકે સમય તન્મય હોનેસે ઉન -ઉન વિશેષોંસે અનન્ય હૈ — કણ્ડે,
ઘાસ, પત્તે ઔર કાષ્ઠમય અગ્નિકી ભાઁતિ . (જૈસે ઘાસ, લકડી ઇત્યાદિકી અગ્નિ ઉસ -ઉસ સમય
ઘાસમય, લકડીમય ઇત્યાદિ હોનેસે ઘાસ, લકડી ઇત્યાદિસે અનન્ય હૈ ઉસીપ્રકાર દ્રવ્ય ઉન-
ઉન પર્યાયરૂપ વિશેષોંકે સમય તન્મય હોનેસે ઉનસે અનન્ય હૈ — પૃથક્ નહીં હૈ .) ઔર જબ ઉન
દ્રવ્યાર્થિક ઔર પર્યાયાર્થિક દોનોં આઁખોંકો એક હી સાથ ખોલકર ઉનકે દ્વારા ઔર ઇનકે દ્વારા
(-દ્રવ્યાર્થિક તથા પર્યાયાર્થિક ચક્ષુઓંકે) દેખા જાતા હૈ તબ નારકપના, તિર્યંચપના, મનુષ્યપના,
દેવપના ઔર સિદ્ધપના પર્યાયોંમેં રહનેવાલા જીવસામાન્ય તથા જીવસામાન્યમેં રહનેવાલા
નારકપના -તિર્યંચપના -મનુષ્યપના -દેવપના ઔર સિદ્ધત્વપર્યાયસ્વરૂપ વિશેષ તુલ્યકાલમેં હી
(એક હી સાથ) દિખાઈ દેતે હૈં .