અસ્તીતિ ચ નાસ્તીતિ ચ ભવત્યવક્તવ્યમિતિ પુનર્દ્રવ્યમ્ .
પર્યાયેણ તુ કેનચિત્ તદુભયમાદિષ્ટમન્યદ્વા ..૧૧૫..
સ્યાદસ્ત્યેવ ૧, સ્યાન્નાસ્ત્યેવ ૨, સ્યાદવક્તવ્યમેવ ૩, સ્યાદસ્તિનાસ્ત્યેવ ૪, સ્યાદ-
સ્ત્યવક્તવ્યમેવ ૫, સ્યાન્નાસ્ત્યવક્તવ્યમેવ ૬, સ્યાદસ્તિનાસ્ત્યવક્તવ્યમેવેતિ ૭, સ્વરૂપેણ ૧,
પરરૂપેણ ૨, સ્વપરરૂપયૌગપદ્યેન ૩, સ્વપરરૂપક્ર મેણ ૪, સ્વરૂપસ્વપરરૂપયૌગપદ્યાભ્યાં ૫,
પરરૂપસ્વપરરૂપયૌગપદ્યાભ્યાં ૬, સ્વરૂપપરરૂપસ્વપરરૂપયૌગપદ્યૈઃ ૭, આદિશ્યમાનસ્ય સ્વરૂપેણ
કોઽર્થઃ . કથંચિત્ . કથંચિત્કોઽર્થઃ . વિવક્ષિતપ્રકારેણ સ્વદ્રવ્યાદિચતુષ્ટયેન . તચ્ચતુષ્ટયં શુદ્ધ-
જીવવિષયે કથ્યતે . શુદ્ધગુણપર્યાયાધારભૂતં શુદ્ધાત્મદ્રવ્યં દ્રવ્યં ભણ્યતે, લોકાકાશપ્રમિતાઃ
શુદ્ધાસંખ્યેયપ્રદેશાઃ ક્ષેત્રં ભણ્યતે, વર્તમાનશુદ્ધપર્યાયરૂપપરિણતો વર્તમાનસમયઃ કાલો ભણ્યતે,
શુદ્ધચૈતન્યં ભાવશ્ચેત્યુક્તલક્ષણદ્રવ્યાદિચતુષ્ટય ઇતિ પ્રથમભઙ્ગઃ ૧ . ણત્થિ ત્તિ ય સ્યાન્નાસ્ત્યેવ . સ્યાદિતિ
૨૨૬પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-
અન્વયાર્થ : — [દ્રવ્યં ] દ્રવ્ય [અસ્તિ ઇતિ ચ ] કિસી પર્યાયસે ‘અસ્તિ’, [નાસ્તિ
ઇતિ ચ ] કિસી પર્યાયસે ‘નાસ્તિ’ [પુનઃ ] ઔર [અવક્તવ્યમ્ ઇતિ ભવતિ ] કિસી
પર્યાયસે ‘અવક્તવ્ય’ હૈ, [કેનચિત્ પર્યાયેણ તુ તદુભયં ] ઔર કિસી પર્યાયસે ‘અસ્તિ-
નાસ્તિ’ [વા ] અથવા [અન્યત્ આદિષ્ટમ્ ] કિસી પર્યાયસે અન્ય તીન ભંગરૂપ કહા
ગયા હૈ ..૧૧૫..
ટીકા : — દ્રવ્ય (૧) સ્વરૂપાપેક્ષાસે ‘સ્યાત્ અસ્તિ’; (૨) પરરૂપકી અપેક્ષાસે
‘સ્યાત્ નાસ્તિ’; (૩) સ્વરૂપ -પરરૂપકી યુગપત્ અપેક્ષાસે ‘સ્યાત્ ૨અવક્તવ્ય’;
(૪) સ્વરૂપ -પરરૂપકે ક્રમકી અપેક્ષાસે ‘સ્યાત્ અસ્તિ -નાસ્તિ’; (૫) સ્વરૂપકી ઔર
સ્વરૂપ -પરરૂપકી યુગપત્ અપેક્ષાસે ‘સ્યાત્ અસ્તિ -અવક્તવ્ય’; (૬) પરરૂપકી ઔર
સ્વરૂપ -પરરૂપકી યુગપત્ અપેક્ષાસે ‘સ્યાત્ નાસ્તિ’, અવક્તવ્ય; ઔર (૭) સ્વરૂપકી,
પરરૂપકી તથા સ્વરૂપ -પરરૂપકી યુગપત્ અપેક્ષાસે ‘સ્યાત્ અસ્તિ -નાસ્તિ -અવક્તવ્ય’ હૈ .
૧. ‘સ્યાત્’ = કથંચિત્; કિસીપ્રકાર; કિસી અપેક્ષાસે . (પ્રત્યેક દ્રવ્ય સ્વચતુષ્ટયકી અપેક્ષાસે — સ્વદ્રવ્ય,
સ્વક્ષેત્ર, સ્વકાલ ઔર સ્વભાવકી અપેક્ષાસે — ‘અસ્તિ’ હૈ . શુદ્ધ જીવકા સ્વચતુષ્ટય ઇસપ્રકાર હૈ : — શુદ્ધ
ગુણ -પર્યાયોંકા આધારભૂત શુદ્ધાત્મદ્રવ્ય વહ દ્રવ્ય હૈ; લોકાકાશપ્રમાણ શુદ્ધ અસંખ્યપ્રદેશ વહ ક્ષેત્ર હૈ, શુદ્ધ
પર્યાયરૂપસે પરિણત વર્તમાન સમય વહ કાલ હૈ, ઔર શુદ્ધ ચૈતન્ય વહ ભાવ હૈ .)
૨. અવક્તવ્ય = જો કહા ન જા સકે . (એક હી સાથ સ્વરૂપ તથા પરરૂપકી અપેક્ષાસે દ્રવ્ય કથનમેં નહીં
આ સકતા, ઇસલિયે ‘અવક્તવ્ય હૈ .)