સતઃ, પરરૂપેણાસતઃ, સ્વપરરૂપાભ્યાં યુગપદ્વક્તુમશક્યસ્ય, સ્વપરરૂપાભ્યાં ક્રમેણ સતોઽસતશ્ચ,
સ્વરૂપસ્વપરરૂપયૌગપદ્યાભ્યાં સતો વક્તુમશક્યસ્ય ચ, પરરૂપસ્વપરરૂપયૌગપદ્યાભ્યામસતો વક્તુમ-
શક્યસ્ય ચ, સ્વરૂપપરરૂપસ્વપરરૂપયૌગપદ્યૈઃ સતોઽસતો વક્તુમશક્યસ્ય ચાનન્તધર્મણો દ્રવ્યસ્યૈ-
કૈકં ધર્મમાશ્રિત્ય વિવક્ષિતાવિવક્ષિતવિધિપ્રતિષેધાભ્યામવતરન્તી સપ્તભંગિકૈવકારવિશ્રાન્તમ-
કોઽર્થઃ . કથંચિદ્વિવક્ષિતપ્રકારેણ પરદ્રવ્યાદિચતુષ્ટયેન ૨ . હવદિ ભવતિ . કથંભૂતમ્ . અવત્તવ્વમિદિ
સ્યાદવક્તવ્યમેવ . સ્યાદિતિ કોઽર્થઃ . કથંચિદ્વિવક્ષિતપ્રકારેણ યુગપત્સ્વપરદ્રવ્યાદિચતુષ્ટયેન ૩ .
સ્યાદસ્તિ, સ્યાન્નાસ્તિ, સ્યાદવક્તવ્યં, સ્યાદસ્તિનાસ્તિ, સ્યાદસ્ત્યેવાવક્તવ્યં, સ્યાન્નાસ્ત્યેવાવક્તવ્યં,
સ્યાદસ્તિનાસ્ત્યેવાવક્તવ્યમ્ . પુણો પુનઃ ઇત્થંભૂતમ્ કિં ભવતિ . દવ્વં પરમાત્મદ્રવ્યં કર્તૃ . પુનરપિ કથંભૂતં
ભવતિ . તદુભયં સ્યાદસ્તિનાસ્ત્યેવ . સ્યાદિતિ કોઽર્થઃ . કથંચિદ્વિવક્ષિતપ્રકારેણ ક્રમેણ સ્વપર-
દ્રવ્યાદિચતુષ્ટયેન ૪ . કથંભૂતં સદિત્થમિત્થં ભવતિ . આદિટ્ઠં આદિષ્ટં વિવક્ષિતં સત્ . કેન કૃત્વા .
પજ્જાએણ દુ પર્યાયેણ તુ પ્રશ્નોત્તરરૂપનયવિભાગેન તુ . કથંભૂતેન . કેણ વિ કેનાપિ વિવક્ષિતેન
નૈગમાદિનયરૂપેણ . અણ્ણં વા અન્યદ્વા સંયોગભઙ્ગત્રયરૂપેણ . તત્કથ્યતે — સ્યાદસ્ત્યેવાવક્તવ્યં . સ્યાદિતિ
કોઽર્થઃ . કથંચિત્ વિવક્ષિતપ્રકારેણ સ્વદ્રવ્યાદિચતુષ્ટયેન યુગપત્સ્વપરદ્રવ્યાદિચતુષ્ટયેન ચ ૫ .
સ્યાન્નાસ્ત્યેવાવક્ત વ્યં . સ્યાદિતિ કોઽર્થઃ . ક થંચિત્ વિવક્ષિતપ્રકારેણ પરદ્રવ્યાદિચતુષ્ટયેન
યુગપત્સ્વપરદ્રવ્યાદિચતુષ્ટયેન ચ ૬ . સ્યાદસ્તિનાસ્ત્યેવાવક્તવ્યં . સ્યાદિતિ કોઽર્થઃ . કથંચિત્
વિવક્ષિતપ્રકારેણ ક્રમેણ સ્વપરદ્રવ્યાદિચતુષ્ટયેન યુગપત્સ્વપરદ્રવ્યાદિચતુષ્ટયેન ચ ૭ . પૂર્વં પઞ્ચાસ્તિકાયે
સ્યાદસ્તીત્યાદિપ્રમાણવાક્યેન પ્રમાણસપ્તભઙ્ગી વ્યાખ્યાતા, અત્ર તુ સ્યાદસ્ત્યેવ, યદેવકારગ્રહણં
તન્નયસપ્તભઙ્ગીજ્ઞાપનાર્થમિતિ ભાવાર્થઃ . યથેદં નયસપ્તભઙ્ગીવ્યાખ્યાનં શુદ્ધાત્મદ્રવ્યે દર્શિતં તથા યથાસંભવં
કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા ]
જ્ઞેયતત્ત્વ -પ્રજ્ઞાપન
૨૨૭
દ્રવ્યકા કથન કરનેમેં, (૧) જો સ્વરૂપસે ‘સત્’ હૈ; (૨) જો પરરૂપસે ‘અસત્’
હૈ; (૩) જિસકા સ્વરૂપ ઔર પરરૂપસે યુગપત્ ‘કથન અશક્ય’ હૈ; (૪) જો સ્વરૂપસે
ઔર પરરૂપસે ક્રમશઃ ‘સત્ ઔર અસત્’ હૈ; (૫) જો સ્વરૂપસે, ઔર સ્વરૂપ -પરરૂપસે
યુગપત્ ‘સત્ ઔર અવક્તવ્ય’ હૈ; (૬) જો પરરૂપસે, ઔર સ્વરૂપ -પરરૂપસે યુગપત્
‘અસત્ ઔર અવક્તવ્ય’ હૈ; તથા (૭) જો સ્વરૂપસે પર -રૂપ ઔર સ્વરૂપ -પરરૂપસે
યુગપત્ ‘સત્’, ‘અસત્’ ઔર ‘અવક્તવ્ય’ હૈ — ઐસે અનન્ત ધર્મોંવાલે દ્રવ્યકે એક એક
ધર્મકા આશ્રય લેકર ૧વિવક્ષિત -અવિવક્ષિતતાકે વિધિ -નિષેધકે દ્વારા પ્રગટ હોનેવાલી
૧. વિવક્ષિત (કથનીય) ધર્મકો મુખ્ય કરકે ઉસકા પ્રતિપાદન કરનેસે ઔર અવિવક્ષિત (ન કહને યોગ્ય)
ધર્મકો ગૌણ કરકે ઉસકા નિષેધ કરનેસે સપ્તભંગી પ્રગટ હોતી હૈ .