યત્ખલુ દ્રવ્યં યસ્મિન્કાલે યેન ભાવેન પરિણમતિ તત્ તસ્મિન્ કાલે કિલૌષ્ણ્ય- પરિણતાયઃપિણ્ડવત્તન્મયં ભવતિ . તતોઽયમાત્મા ધર્મેણ પરિણતો ધર્મ એવ ભવતીતિ સિદ્ધમાત્મનશ્ચારિત્રત્વમ્ ..૮.. અથ જીવસ્ય શુભાશુભશુદ્ધત્વં નિશ્ચિનોતિ — જીવો પરિણમદિ જદા સુહેણ અસુહેણ વા સુહો અસુહો .
સંક્ષેપસૂચનરૂપેણ દ્વિતીયસ્થલે ગાથાત્રયં ગતમ્ ..૮.. અથ શુભાશુભશુદ્ધોપયોગત્રયેણ પરિણતો જીવઃ શુભાશુભશુદ્ધોપયોગસ્વરૂપો ભવતીત્યુપદિશતિ ---જીવો પરિણમદિ જદા સુહેણ અસુહેણ વા જીવઃ કર્તા યદા પરિણમતિ શુભેનાશુભેન વા પરિણામેન સુહો અસુહો હવદિ તદા શુભેન શુભો ભવતિ, અશુભેન વાઽશુભો ભવતિ . સુદ્ધેણ તદા સુદ્ધો હિ શુદ્ધેન યદા પરિણમતિ તદા શુદ્ધો ભવતિ, હિ સ્ફુ ટમ્ . કથંભૂતઃ સન્ .
ટીકા : — વાસ્તવમેં જો દ્રવ્ય જિસ સમય જિસ ભાવરૂપસે પરિણમન કરતા હૈ, વહ દ્રવ્ય ઉસ સમય ઉષ્ણતારૂપસે પરિણમિત લોહેકે ગોલેકી ભાઁતિ ઉસ મય હૈ, ઇસલિયે યહ આત્મા ધર્મરૂપ પરિણમિત હોને સે ધર્મ હી હૈ . ઇસપ્રકાર આત્માકી ચારિત્રતા સિદ્ધ હુઈ .
ભાવાર્થ : — સાતવીં ગાથામેં કહા ગયા હૈ કિ ચારિત્ર આત્માકા હી ભાવ હૈ . ઔર ઇસ ગાથામેં અભેદનયસે યહ કહા હૈ કિ જૈસે ઉષ્ણતારૂપ પરિણમિત લોહેકા ગોલા સ્વયં હી ઉષ્ણતા હૈ — લોહેકા ગોલા ઔર ઉષ્ણતા પૃથક્ નહીં હૈ, ઇસી પ્રકાર ચારિત્રભાવસે પરિણમિત આત્મા સ્વયં હી ચારિત્ર હૈ ..૮..
અબ યહાઁ જીવકા શુભ, અશુભ ઔર શુદ્ધત્વ (અર્થાત્ યહ જીવ હી શુભ, અશુભ ઔર શુદ્ધ હૈ ઐસા) નિશ્ચિત કરતે હૈં .
અન્વયાર્થ : — [જીવઃ ] જીવ [પરિણામસ્વભાવઃ ] પરિણામસ્વભાવી હોનેસે [યદા ] જબ [શુભેન વા અશુભેન] શુભ યા અશુભ ભાવરૂપ [પરિણમતિ ] પરિણમન કરતા હૈ [શુભઃ અશુભઃ ] તબ શુભ યા અશુભ (સ્વયં હી) હોતા હૈ, [શુદ્ધેન ] ઔર જબ શુદ્ધભાવરૂપ પરિણમિત હોતા હૈ [તદા શુદ્ધઃ હિ ભવતિ ] તબ શુદ્ધ હોતા હૈ ..૯..
શુભ કે અશુભમાં પ્રણમતાં શુભ કે અશુભ આત્મા બને, શુદ્ધે પ્રણમતાં શુદ્ધ, પરિણામ સ્વભાવી હોઈને . ૯.